İnsanoğlu, var olduğu günden beri karşılaştıkları hastalıkların tedavisinde bitkileri sıklıkla kullanmış ve kullanmaya devam etmektedir. Günümüzde de hem geçmişte kullanılan tedavilerin yeniden ortaya çıkarılması hem de yeni araştırmalar neticesinde tedavi amaçlı kullanılan bitki sayısı devamlı bir artış göstermektedir. Kimyasal ilaç sektörünün gelişmesi bitkilerin ve bitkisel ürünlerin ikinci plana atılmasına sebep olmuşsa da bitkilerin hastalıkların tedavisindeki rolü yadsınamayacak bir gerçektir. Çaşır bitkisi (Prangos ferulacea (L.) Umbelliferae familyasına ait bir bitki olup, tıbbi ve besin olarak kullanımı çok eskilere dayanır. Besin olarak özellikle gövdesi kullanılır. Dünyanın pek çok ülkesinde halk hekimliğinde kullanılan çaşırın meyve ve köklerinden elde edilen ekstrelerinin sindirim bozukluğu, yara iyileşmesi, antispazmodik, iltihap önleyici, karminatif, antihelmintik, emoliyan ve kanamayı durdurma gibi birçok kullanıma sahip olduğu belirtilmiştir. Ayrıca besin değerinin yüksek olması, insan sağlığı bakımından önemli olması, fitoterapide çok yönlü kullanım alanına ve toksik olmayan geri bildirimlere sahip olması nedeniyle de bitki dikkat çekmektedir. Bu derlemede de literatür taraması ile çaşır bitkisinin insan sağlığı açısından içerdiği yararlı kimyasal bileşenler başta olmak üzere bitkinin botanik özellikleri, geleneksel kullanımı ve biyolojik aktivitesinin incelenmesi amaçlanmıştır. Ülkemizde çaşır bitkisi geniş bir yayılım göstermesine rağmen bitkiyle ilgili bilgiler ve araştırmalar üzücü derecede çok azdır. Hatta bu konuda yabancı kaynaklar daha fazladır. Bu yüzden özellikle bu bitkinin daha çok araştırılması ve bitkinin çeşitli organlarındaki ekstrelerinin etki mekanizmalarını tam olarak ortaya koyabilmek için yeni araştırmaların planlanarak yapılması önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Çaşır; Prangos; Prangos ferulacea; Umbelliferae
Human beings have frequently using plants in the treatment of diseases since its existence. Today, the number of plants used for therapeutic purposes has been increasing continuously both as a result of the re-emergence of past treatments and as a result of new researches. Although the development of the chemical pharmaceutical sector has caused plants and herbal products to be put to a secondary level, the role of plants in the treatment of diseases is an undeniable fact. Çaşır (Prangos ferulacea (L.) ) which is a plant belonging to the family Umbelliferae, has been used for medical and nutritional purposes since very old. In particular, the stem of the plant is used as food. It has been stated that extracts obtained from the fruits and roots of çaşır which are used in folk medicine in many countries of the World has many uses such as dyspepsia, wound healing, antispazmodic, antiinflammatory, carminative, antihelminthic, emollient and haemostasia. In addition, the plant attracts attention due to its high nutritional value, importance for human health, versatile use in phytotherapy and nontoxic feedbacks. In this review, it was aimed to examine the botanical properties, traditional use and biological activity of the plant, especially the beneficial chemical components of çaşır plant in terms of human health. Unfortunately, the information and research about çaşır is too limited althouh it has a wide spreading area in Turkey. Even foreign literatures is more than Turkish ones on this topic. So we suggest that the researches on this plant should be planned to fully determine the effects mechanisms of the extracts from different parts of the plant.
Keywords: Çaşır; Prangos; Prangos ferulacea; Umbelliferae
- Orrell TM, Roskov Y, Kunze T, Paglinawan L, Nicolson D, Culham A, et al. Species 2000 & ITIS Catalogue of Life, 2013 Annual Checklist. 2013. [Link]
- Kafash-Farkhad N, Asadi-Samani M, Rafieian-Kopaei M. A review on phytochemistry and pharmacological effects of Prangos ferulacea (L.) Lindl. Life Science Journal. 2013;10(Suppl 8):360-7. [Link]
- Cesur C, Coşge Şenkal B, Yaman C, Uskutoğlu T, Murat K. Antioxidant activity of fruit extracts of Prangos ferulacea (L.) Lindl. from Turkey. Iğdır Univ J Inst Sci & Tech. 2017;7(4):249-56. [Crossref]
- Abbas-Mohammadi M, Moridi Farimani M, Salehi P, Nejad Ebrahimi S, Sonboli A, Kelso C, et al. Acetylcholinesterase-inhibitory activity of Iranian plants: combined HPLC/bioassay-guided fractionation, molecular networking and docking strategies for the dereplication of active compounds. J Pharm Biomed Anal. 2018;158:471-9. [Crossref] [PubMed]
- Ahmed J. Konya ilinde yetişen Prangos Lindl.(Umbelliferae) türleri üzerinde farmasötik botanik yönünden araştırmalar [Doktora tezi]. Ankara: Ankara Üniversitesi; 2008. [Link]
- Atiker Ş. Türkiye Falcaria Fabr. ve Gongylosciadium Rech. f.(Apiaceae) cinslerinin moleküler, morfolojik, anatomik ve palinolojik yönden araştırılması [Yüksek lisans tezi]. Konya: Selçuk Üniversitesi; 2015. [Link]
- Güngör F. Yabani olarak yetişen çiriş (Eremurus spectabilis (BİEB.) FEDTSCH, çaşır (Prangos ferulacea LİNDL.) ve sarı çaşır (Hippomarathrum microcarpum BİEB.) bitkilerinin morfolojik ve biyolojik özellikleri ile kültüre alınabilme imkanları üzerine araştırmalar [Doktora tezi]. Erzurum: Atatürk Üniversitesi. 2002. [Link]
- Yousefi K, Hamedeyazdan S, Hodaei D, Lotfipour F, Baradaran B, Orangi M, et al. An in vitro ethnopharmacological study on Prangos ferulacea: a wound healing agent. Bioimpacts. 2017;7(2):75-82. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Korkmaz M, Alparslan Z. Ergan Dağı'nın (Erzincan-Türkiye) etnobotanik özellikleri [Ethnobotanical properties of Ergan Mountain (Erzincan-Turkey)]. Bağbahçe Bilim Dergisi. 2014;1(3):1-31. [Link]
- Bulut G, Tuzlacı E, Doğan A, Şenkardeş İ. An ethnopharmacological review on the Turkish Apiaceae species. J. Fac. Pharm. Istanbul. 2014;44(2):163-79. [Link]
- Nateri AS, Nouri L. Extraction of yellow natural dye for wool dyeing. International Dyer. 2013;198(5):39-41. [Link]
- Dagdelen S, Bilenler T, Durmaz G, Gokbulut I, Hayaloglu AA, Karabulut I. Volatile composition, antioxidant and antimicrobial activities of herbal plants used in the manufacture of van herby (OTLU) cheese. Journal of Food Processing and Preservation. 2014;38(4):1716-25. [Crossref]
- Ozcan MM, Dursun N, Arslan D. Some nutritional properties of Prangos ferulacea (L.) Lindl and Rheum ribes L. stems growing wild in Turkey. Int J Food Sci Nutr. 2007;58(2):162-7. [Crossref] [PubMed]
- Delnavazi MR, Soleimani M, Hadjiakhoondi A, Yass N. Isolation of phenolic derivatives and essential oil analysis of Prangos ferulacea (L.) Lindl. aerial parts. Iran J Pharm Res. 2017;16(Suppl):207-15. [PubMed] [PMC]
- Aydın B. Tümör küçültücü etkiye sahip myrosinaz enziminin çaşir (Prangos ferulacea L.) ve yaban kerevizi (Smyrnıum olusatrum L.) bitkilerinden saflaştırılması ve karakterize edilmesi [Doktora tezi]. Erzurum: Atatürk Üniversitesi; 2011. [Link]
- Nadaroğlu H, Demir Y, Demir N. Çaşır (Prangos ferulacea) bitkisinden peroksidaz enziminin saflaştırılması ve tanımlanması. XX. Ulusal Kimya Kongresi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi; 2006. [Link]
- Bruno M, Ilardi V, Lupidi G, Quassinti L, Bramucci M, Fiorini D, et al. The nonvolatile and volatile metabolites of Prangos ferulacea and their biological properties. Planta Med. 2019;85(11-12):815-24. [Crossref] [PubMed]
- Kazerooni T, Mousavizadeh K, Abdollahee A, Sarkarian M, Sattar A. Abortifacient effect of Prangos ferulacia on pregnant rats. Contraception. 2006;73(5):554-6. [Crossref] [PubMed]
- Shokoohinia Y, Sajjadi SE, Gholamzadeh S, Fattahi A, Behbahani M. Antiviral and cytotoxic evaluation of coumarins from Prangos ferulacea. Pharm Biol. 2014;52(12):1543-9. [Crossref] [PubMed]
- Shokoohinia Y, Hosseinzadeh L, Alipour M, Mostafaie A, Mohammadi-Motlagh HR. Comparative evaluation of cytotoxic and apoptogenic effects of several coumarins on human cancer cell lines: osthole induces apoptosis in p53-deficient H1299 cells. Adv Pharmacol Sci. 2014;2014:847574. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Shokoohinia Y, Hosseinzadeh L, Moieni-Arya M, Mostafaie A, Mohammadi-Motlagh HR. Osthole attenuates doxorubicin-induced apoptosis in PC12 cells through inhibition of mitochondrial dysfunction and ROS production. Biomed Res Int. 2014;2014:156848. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Ercan FS. Use of random amplified polymorphic DNA (RAPD) to detect DNA damage induced by Prangos ferulacea (Umbelliferae) essential oil against the Mediterranean flour moth Ephestia kuehniella Zeller (Lepidoptera: Pyralidae). Archives of Biological Sciences. 2015;67(1):235-9. [Crossref]
- Nazemisalman B, Vahabi S, Yazdinejad A, Haghghi F, Jam MS, Heydari F. Comparison of antimicrobial effect of Ziziphora tenuior, Dracocephalum moldavica, Ferula gummosa, and Prangos ferulacea essential oil with chlorhexidine on Enterococcus faecalis: an in vitro study. Dental Research Journal. 2018;15(2):111. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Asadi-Samani M, Kafash-Farkhad NK, Azimi N, Fasihi A, Alinia-Ahandani E, Rafieian-Kopaei M. Medicinal plants with hepatoprotective activity in Iranian folk medicine. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine. 2015;5(2):146-57. [Crossref]
- Bazdar M, Sadeghi H, Hosseini S. Evaluation of oil profiles, total phenols and phenolic compounds in Prangos ferulacea leaves and flowers and their effects on antioxidant activities. Biocatalysis and Agricultural Biotechnology. 2019;14(1):418-23. [Crossref]
- Mavi A, Terzi Z, Ozgen U, Yildirim A, Coşkun M. Antioxidant properties of some medicinal plants: Prangos ferulacea (Apiaceae), Sedum sempervivoides (Crassulaceae), Malva neglecta (Malvaceae), Cruciata taurica (Rubiaceae), Rosa pimpinellifolia (Rosaceae), Galium verum subsp. verum (Rubiaceae), Urtica dioica (Urticaceae). Biol Pharm Bull. 2004;27(5):702-5. [Crossref] [PubMed]
- Zargaran A, Zarshenas MM, Karimi A, Yarmohammadi H, Borhani-Haghighi A. Management of stroke as described by Ibn Sina (Avicenna) in the Canon of Medicine. Int J Cardiol. 2013;169(4):233-7. [Crossref] [PubMed]
- Azadpour Motlagh A, Dolatian M, Mojab F, Nasiri M, Ezatpour B, Sahranavard Y, et al. The effect of Prangos Ferulacea vaginal cream on accelerating the recovery of bacterial vaginosis: a randomized controlled clinical trial. Int J Community Based Nurs Midwifery. 2018;6(2):100-10. [PubMed] [PMC]
- Kafash Farkhad N, Farokhi F, Tukmacki A, Soltani Band K. Hydro-alcoholic extract of the root of Prangos ferulacea (L.) Lindl can improve serum glucose and lipids in alloxan-induced diabetic rats. Avicenna J Phytomed. 2012;2(4):179-87. [PubMed] [PMC]
- Farokhi F, Kaffash Farkhad N, Togmechi A, Soltani Band K. Preventive effects of Prangos ferulacea (L.) Lindle on liver damage of diabetic rats induced by alloxan. Avicenna J Phytomed. 2012;2(2):63-71. [PubMed] [PMC]
- Shokoohinia Y, Bazargan S, Miraghaee S, Javadirad E, Farahani F, Hosseinzadeh L. Safety assessment of osthole isolated from Prangos ferulacea: acute and subchronic toxicities and modulation of cytochrome P450. Jundishapur Journal of Natural Pharmaceutical Products. 2017;12(3):e63764. [Crossref]
- Razavi S. Chemical composition and some allelopathic aspects of essential oils of (Prangos ferulacea L.) Lindl at different stages of growth. Journal of Agricultural Science and Technology. 2012;14(3):349-56. [Link]
- Sadeghi H, Bazdar M. Effects of Prangos ferulacea aqueous and hydroalcoholic extracts obtained from different organs on the regeneration of Trifolium resupinatum. Acta Physiologiae Plantarum. 2018;40(3). [Crossref]
- Bazdar M, Sadeghi H. Antioxidant activity of Trifolium resupinatum L. Exposed to different extracts from leaves, flowers and shoots of Prangos ferulacea. Spanish Journal of Agricultural Research. 2017;15(4):e0303. [Crossref]
- Mil B, Denk E. [Erzurum Cuisine Local Products Usage Level in Hotel Restaurant Menus: The Example of Palandoken]. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi. 2015;5(2):1-7. [Link]
- Herrnstad I, Heyn C. Amonographic study of the genus Prangos (Umbelliferae) Boissiera.1997;26:91. [Link]
.: İşlem Listesi