.: ARAŞTIRMA
Köy Enstitülerinde Yetişen Sağlık Profesyonelleri: Köy Sağlık Memurları
Health Professionals Trained in Village Institutes: Village Health Officers
Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2023;31(3):208-21
doi: 10.5336/mdethic.2023-97418
Makale Dili: TR
Tam Metin
ÖZET
Köy Enstitüleri, Cumhuriyet dönemi eğitim politikalarının önemli uygulamalarından birisidir. İlk olarak 1940 yılında köylere öğretmen yetiştirmek için kurulmuştur. Dönemin sağlık gereksinimleri ve politikaları gereği, sağlık iş gücüne ihtiyaç artmıştır. Bu ihtiyaca cevap verebilmek için 1943 yılından itibaren eğitim modelinde yapılan değişiklikle Köy Enstitülerinin Sağlık Kolu açılmıştır. Bu sayede Köy Enstitüleri artık öğretmenler gibi köylerde hizmet vermek üzere köy sağlık memuru eğitmiştir. Bu çalışma kapsamında farklı yıllarda olmak üzere en son 1951 yılında mezun olmuş dört köy sağlık memuruna ulaşılmış, görüşmeler yapılmış, aktardıklarından yazılı notlar tutulmuş, bu kişilerden köy sağlık memurluğuna ilişkin belgeler temin edilmiştir. Araştırmaya konu olan bu belgeler köy enstitüsü öğrenci kimlik kartı, köy sağlık memuru eğitimine ilişkin dönemin ders kitapları, köy sağlık memuru diploması, köy sağlık memurlarının görevlerini şehir ve kasabalarda yapabileceğine ilişkin mazbata, Sahra Sıhhiye Hizmet Okulu diploması ve narkoz kursu sertifika belgesinden oluşmaktadır. Elde edilen bulgular literatür eşliğinde tartışılmıştır. Ulaşılan sonuçlara göre köy sağlık memurları görev yaptıkları köylerin sağlık ihtiyaçlarına yüksek nitelikte cevap verecek düzeyde eğitim almışlardır. Bunun yanında çalıştıkları dönem boyunca halk sağlığını koruma ve geliştirmede önemli görevler üstlenmişlerdir. Bu araştırma ile literatüre sınırlı bir biçimde konu olmuş köy sağlık memurlarının gündeme gelmesi, ayrıntıda kalmış noktaların bilgiler-belgeler ışığında açıklığa kavuşturulmasında ve belirli bir dönemin eğitim anlayışı, sağlık politikaları, toplumsal yapılanmanın hatırlanmasında önemli bir kapı aralamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Köy enstitüsü; sağlık eğitim tarihi; köy sağlık memuru; sağlık politikası
Köy Enstitüleri, Cumhuriyet dönemi eğitim politikalarının önemli uygulamalarından birisidir. İlk olarak 1940 yılında köylere öğretmen yetiştirmek için kurulmuştur. Dönemin sağlık gereksinimleri ve politikaları gereği, sağlık iş gücüne ihtiyaç artmıştır. Bu ihtiyaca cevap verebilmek için 1943 yılından itibaren eğitim modelinde yapılan değişiklikle Köy Enstitülerinin Sağlık Kolu açılmıştır. Bu sayede Köy Enstitüleri artık öğretmenler gibi köylerde hizmet vermek üzere köy sağlık memuru eğitmiştir. Bu çalışma kapsamında farklı yıllarda olmak üzere en son 1951 yılında mezun olmuş dört köy sağlık memuruna ulaşılmış, görüşmeler yapılmış, aktardıklarından yazılı notlar tutulmuş, bu kişilerden köy sağlık memurluğuna ilişkin belgeler temin edilmiştir. Araştırmaya konu olan bu belgeler köy enstitüsü öğrenci kimlik kartı, köy sağlık memuru eğitimine ilişkin dönemin ders kitapları, köy sağlık memuru diploması, köy sağlık memurlarının görevlerini şehir ve kasabalarda yapabileceğine ilişkin mazbata, Sahra Sıhhiye Hizmet Okulu diploması ve narkoz kursu sertifika belgesinden oluşmaktadır. Elde edilen bulgular literatür eşliğinde tartışılmıştır. Ulaşılan sonuçlara göre köy sağlık memurları görev yaptıkları köylerin sağlık ihtiyaçlarına yüksek nitelikte cevap verecek düzeyde eğitim almışlardır. Bunun yanında çalıştıkları dönem boyunca halk sağlığını koruma ve geliştirmede önemli görevler üstlenmişlerdir. Bu araştırma ile literatüre sınırlı bir biçimde konu olmuş köy sağlık memurlarının gündeme gelmesi, ayrıntıda kalmış noktaların bilgiler-belgeler ışığında açıklığa kavuşturulmasında ve belirli bir dönemin eğitim anlayışı, sağlık politikaları, toplumsal yapılanmanın hatırlanmasında önemli bir kapı aralamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Köy enstitüsü; sağlık eğitim tarihi; köy sağlık memuru; sağlık politikası
ABSTRACT
Village Institutes are one of the important practices of the educational policies of the Republican period. It was first established in 1940 to train teachers for villages. Due to the health requirements and policies of the period, the need for health labor has increased. In order to respond to this need, the Health Branch of the Village Institutes has been opened with the amendment made in the education model since 1943. In this way, Village Institutes had started to train village health officer to serve in villages such as teachers. Within the scope of this study, four village health officers who have graduated in 1951, including in different years, were reached, interviews were made, written notes were kept and documents regarding the village health officer were provided. These documents, which are the subject of the research, consist of the student identity card of the village institute, the textbooks of the period regarding the education of the village health officer, the diploma of the village health officer, the certificate that the village health officers can perform their duties in cities and towns, the diploma of the Sahara Medical Service School and the certificate of the narcosis course. The findings obtained were discussed with the literature. According to the results, village health officers received a high level of education to respond to the health needs of the villages they worked. In addition, during the period they worked, they have undertaken important tasks in protecting and developing public health. The fact that the village health officers, who have been a limited subject in the literature, come to the fore with this research, opens an important door in clarifying the points left in the details in the light of information and documents, and in remembering the education understanding, health policies and social structure of a certain period.
Keywords: Village institute; history of health education; village health officer; health policy
Village Institutes are one of the important practices of the educational policies of the Republican period. It was first established in 1940 to train teachers for villages. Due to the health requirements and policies of the period, the need for health labor has increased. In order to respond to this need, the Health Branch of the Village Institutes has been opened with the amendment made in the education model since 1943. In this way, Village Institutes had started to train village health officer to serve in villages such as teachers. Within the scope of this study, four village health officers who have graduated in 1951, including in different years, were reached, interviews were made, written notes were kept and documents regarding the village health officer were provided. These documents, which are the subject of the research, consist of the student identity card of the village institute, the textbooks of the period regarding the education of the village health officer, the diploma of the village health officer, the certificate that the village health officers can perform their duties in cities and towns, the diploma of the Sahara Medical Service School and the certificate of the narcosis course. The findings obtained were discussed with the literature. According to the results, village health officers received a high level of education to respond to the health needs of the villages they worked. In addition, during the period they worked, they have undertaken important tasks in protecting and developing public health. The fact that the village health officers, who have been a limited subject in the literature, come to the fore with this research, opens an important door in clarifying the points left in the details in the light of information and documents, and in remembering the education understanding, health policies and social structure of a certain period.
Keywords: Village institute; history of health education; village health officer; health policy
REFERANSLAR:
- Aysal N. Anadolu'da aydınlanma hareketinin doğuşu: Köy Enstitüleri [The born of illumination movement in Anatolia: Village Institutes]. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Derg. 2005;35(36):267-82. [Crossref]
- Deringöl Y. Türkiye'de Cumhuriyet Döneminden günümüze ilköğretim öğretmenleri yetiştirilmesinin tarihsel boyutu ve eğitimcilerin görüşleri üzerine bir araştırma. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Derg. 2007;2(2):17-27. [Link]
- Güvercin CH, Aksu M, Arda B. Köy Enstitüleri ve sağlık eğitimi [The Village Institutes and health education]. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası. 2004;57(2):97-103. [Crossref]
- Akbaş A. Eğitimin Bilgeleri Köy Enstitülüler. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Derg. 2008;4(2):214-24. [Link]
- Çukur D. Köy Enstitüleri eğitim modelinin hedeflediği insan tipi ve Türkiye 'de yapılmış tezlerde Köy Enstitüleri. Toplum ve Demokr. 2008;2(4):151-62. [Link]
- Eser G. Köy Enstitülerinde bir öncü: özgün arşivi ışığında Göl Köy Enstitüsü [Doktora tezi]. İstanbul: İstanbul Üniversitesi; 2011. Erişim tarihi: 3 Şubat 2023 Erişim linki: [Link]
- Türkoğlu P. Tonguç ve Ensti̇tüleri̇. 1. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık; 1997.
- Eren N, Tanrıtanır N. Cumhuriyet ve Sağlık. Ankara: Türk Tabipleri Birliği; 1998. [Link]
- Öztürk M. Cumhuriyet Dönemi'nde sağlık hizmetleri [Health services during republic period]. SDU Tip Fak Derg. 1999;6(1):37-41. [Link]
- Kartal S. Toplum kalkınmasında farklı bir eğitim kurumu: Köy Enstitüleri [A different education institution at society development: Village Institutions]. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Derg. 2008;4(1):23-36. [Link]
- Başaran M. Özgürleşme Eylemi: Köy Enstitüleri (Köy Enstitülerinin Kuruluşunun 50. Yılına Armağan). 1. Baskı. İstanbul: Çağdaş Yayınları; 1990.
- Kartal R. Arifiye'den Kızılçullu'ya: Bir Köy Sağlık Memurunun Köy Enstitüsü Anıları (1943-1948). 1. Baskı. İstanbul: Kartal; 1997.
- Polat E. Türkiye'de eğitimin sekülerleşmesi: Köy Enstitüleri örneği [Yüksek linsans tezi]. İstanbul: Marmara Üniversitesi; 2011. Erişim tarihi: 3 Şubat 2023 Erişim linki: [Link]
- Balkır SE. Dipten Gelin Ses Arifiye Köy Enstitüsü, 1940-1946. 1. Baskı. İstanbul: Hür Yayınları; 1974.
- Kırby F. Türkiye'de Köy Enstitüleri. 1. Baskı. Ankara: İmece Yayınları; 1962.
- Yılmaz B. Türkiye'de köycülük ve Köy Enstitüleri [Yüksek linsans tezi]. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi; 2013. Erişim tarihi: 3 Şubat 2023 Erişim linki: [Link]
- TBMM. Köy Ebeleri ve Köy Sağlık Memurları Teşkilatı Yapılanmasına ve 3017 Numaralı Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti Teşkilat ve Memurin Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun; 1943. p.619-28. [Link]
- TBMM. 3803, 4274 ve 44S9 Sayılı Kanunların Köy Okulu, Öğretmen Evi, Köy Sağlık Memurları ve Ebeleri Evleri İnşa Ettirilmesiyle İlgili Maddelerinin Değiştirilmesi ve 5012 ve 5082 Sayılı Kanunların Kaldırılması Hakkında Kanun; 1948. p.613-6. [Link]
- TBMM. Köy Ebeleri ve Köy Sağlık Memurları Teşkilâtı Yapılanmasına ve 3017 Numaralı Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Teşkilât ve Memurin Kanununun Bâzı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair 4459 Sayılı Kanunun 4 Ncü Maddesinin Birinci Fıkrasının Tadili Hakkında Kanun Lâyihası ve Dahiliye, Sıhhat ve İçtimai Muavenet Encümenleri Mazbataları; 1956. [Link]
- TBMM. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Teşkilat ve Memurları Kanununun Bazı Maddelerini Değiştiren 4258 Sayılı Kanun'a Bağlı (1) Sayılı Cetvelde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun; 1965. p.754-61. [Link]
- TBMM. 3017 Sayılı Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Teşkilat ve Memurları Kanununun Bazı Maddelerini Değiştiren 225 ve 981 Sayılı Kanunlarda ve 4862 Sayılı Kanuna Bağlı (1) Sayılı Cetvelde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun; 1970. p.193-201. [Link]
- Önder M. Toplumsal değişim sürecinde düziçi Köy Enstitüsü [Yüksek linsans tezi]. Konya: Selçuk Üniversitesi; 2012. Erişim Tarihi: 3 Şubat 2023 Erişim linki: [Link]
- Kapluhan E. Atatürk dönemi eğitim seferberliği ve Köy Enstitüleri [Atatürk period of education campaign and Village Institutes]. Marmara Coğrafya Derg. 2012;26:172-94. [Link]
- Işık S. Sıtkı Işık ile Görüşme Notu. 2015.
- Taşdemir H. Hamdi Taşdemir ile Görüşme Notu. 2015.
- Hülagu TA. Turgut Atalay Hülagu ile Görüşme Notu. 2015.
- Doğan Ş. Şerafettin Doğan ile Görüşme Notu. 2019.
- Tonguç E. Devrim Açısından Köy Enstitüleri ve Tonguç. 1. Baskı. istanbul: Ant Yayınları; 1970.
- Yalçın R. İsmail Hakkı Tonguç'un Türk Eğitim Sistemi Üzerine Görüşleri [Yüksek linsans tezi]. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi; 2006. Erişim tarihi: 3 Şubat 2023 Erişim linki: [Link]
- Kocabaş K. Kızılçullu Köy Enstitüsü sağlık kolu çıkışlılar anlatıyor. Kızılçullu Köy Enstitülü Yıllar. 1. Baskı. İzmir: Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Yayınları; 2011. p.487-530.
.: İşlem Listesi