.: DERLEME
Diyabet Hastalarının Öz Yönetimi: Türkiye'de Hemşirelik Alanında Yapılmış Lisansüstü Tezlerin İncelenmesi: Sistematik Derleme
Self-Management of Patients with Diabetes: Examination of Theses and Dissertations in the Field of Nursing in Türkiye: Systematic Review
Turkiye Klinikleri J Nurs Sci. 2024;16(3):943-69
doi: 10.5336/nurses.2023-100926
Makale Dili: TR
Tam Metin
Ücretsiz Erişim
ÖZET
Bu çalışmanın amacı, Türkiye'de yapılmış olan diyabet öz yönetimiyle ilgili hemşirelik lisansüstü tezlerin sistematik olarak incelemesidir. Ulusal Tez Merkezi'ne kayıtlı tezler, 2 Ocak 2023 tarihinde 2 farklı arama stratejisi ile detaylı arama bölümü kullanılarak tarandı. İlk olarak, konu alanında ''hemşirelik'', başlıkta ''diyabet''; ikinci olarak ise konu alanında ''hemşirelik" ve özette ''diyabet'' anahtar kelimeleri ile tarama yapıldı. 925 çalışma elde edilmiş ve mükerrer 391 yayın silinmiştir. 477 çalışma dâhil edilme kriterlerini karşılamadığı için dışlanmıştır. Kalan 57 çalışmadan 7'si tam metin ulaşılamadığından incelemeye alınmamıştır. Kalan 50 çalışma, araştırma türü, yazar, yıl, araştırma dizaynı, örneklem, müdahale (içerik, yöntem ve takip), veri toplama araçları, bulgular ve araştırma planlamasına katılımcıların dâhil edilmesi ve katılımcı memnuniyeti açısından ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu çalışmaya 13 yüksek lisans ve 37 doktora tezi dâhil edilmiştir. Girişim olarak en çok eğitim uygulanmıştır. 12 tezde izlem, 8 tezde danışmanlık, 6 tezde motivasyonel görüşme ve 11 tezde hatırlatıcı müdahaleleri yer almıştır. Son 5 yılda web, mobil ve video tabanlı eğitimlerin daha fazla kullanıldığı görülmektedir. 16 çalışmada, müdahaleler bir modele/teoriye dayalı olarak yapılandırılmıştır. En sık incelenen sonuç parametresi HbA1c'dir. 6 çalışmada, katılımcıların müdahaleden memnuniyetleri değerlendirilmiştir. Bu sistematik incelemenin sonucuna göre eğitim, izlem ve motivasyonel görüşme gibi hemşirelik müdahalelerinin, Tip 2 diyabetli hastalarda öz bakım uygulamaları, öz yeterlilik/etkililik ve metabolik parametreler gibi öz yönetim sonuçlarının iyileştirilmesine katkıda bulunmuştur. Ancak incelenen çalışmalarda girişimlerin planlanması aşamasında hasta görüşlerine yer verilmemesi ve sadece 6 çalışmada katılımcıların girişimden memnuniyetlerinin değerlendirilmesi literatürde eksiklik olarak değerlendirilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Diyabet; hemşirelik; öz yönetim, lisansüstü tez
Bu çalışmanın amacı, Türkiye'de yapılmış olan diyabet öz yönetimiyle ilgili hemşirelik lisansüstü tezlerin sistematik olarak incelemesidir. Ulusal Tez Merkezi'ne kayıtlı tezler, 2 Ocak 2023 tarihinde 2 farklı arama stratejisi ile detaylı arama bölümü kullanılarak tarandı. İlk olarak, konu alanında ''hemşirelik'', başlıkta ''diyabet''; ikinci olarak ise konu alanında ''hemşirelik" ve özette ''diyabet'' anahtar kelimeleri ile tarama yapıldı. 925 çalışma elde edilmiş ve mükerrer 391 yayın silinmiştir. 477 çalışma dâhil edilme kriterlerini karşılamadığı için dışlanmıştır. Kalan 57 çalışmadan 7'si tam metin ulaşılamadığından incelemeye alınmamıştır. Kalan 50 çalışma, araştırma türü, yazar, yıl, araştırma dizaynı, örneklem, müdahale (içerik, yöntem ve takip), veri toplama araçları, bulgular ve araştırma planlamasına katılımcıların dâhil edilmesi ve katılımcı memnuniyeti açısından ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu çalışmaya 13 yüksek lisans ve 37 doktora tezi dâhil edilmiştir. Girişim olarak en çok eğitim uygulanmıştır. 12 tezde izlem, 8 tezde danışmanlık, 6 tezde motivasyonel görüşme ve 11 tezde hatırlatıcı müdahaleleri yer almıştır. Son 5 yılda web, mobil ve video tabanlı eğitimlerin daha fazla kullanıldığı görülmektedir. 16 çalışmada, müdahaleler bir modele/teoriye dayalı olarak yapılandırılmıştır. En sık incelenen sonuç parametresi HbA1c'dir. 6 çalışmada, katılımcıların müdahaleden memnuniyetleri değerlendirilmiştir. Bu sistematik incelemenin sonucuna göre eğitim, izlem ve motivasyonel görüşme gibi hemşirelik müdahalelerinin, Tip 2 diyabetli hastalarda öz bakım uygulamaları, öz yeterlilik/etkililik ve metabolik parametreler gibi öz yönetim sonuçlarının iyileştirilmesine katkıda bulunmuştur. Ancak incelenen çalışmalarda girişimlerin planlanması aşamasında hasta görüşlerine yer verilmemesi ve sadece 6 çalışmada katılımcıların girişimden memnuniyetlerinin değerlendirilmesi literatürde eksiklik olarak değerlendirilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Diyabet; hemşirelik; öz yönetim, lisansüstü tez
ABSTRACT
The purpose of this study is to systematically review nursing dissertations and theses on diabetes self-management conducted in Türkiye. Theses and dissertations registered to the National Thesis Center were searched using the detailed search section with two search strategies on January 2, 2023. Firstly, with the keywords "nursing" in the subject area, ''diabetes'' in the title, and secondly, ''nursing'' in the subject area, and ''diabetes'' in the abstract. 925 studies were obtained and 391 duplicate publications were deleted. 477 studies were excluded because they did not meet the inclusion criteria. 7 of the remaining 57 studies were not included in the review because the full text was not available. The remaining 50 studies were examined in detail in terms of the type of research, author, year, design, sample, intervention (content, method, and follow-up), tools, findings, and public/patient involvement to the research planning and participants' satisfaction. 13 theses and 37 dissertations were included in this study. Education was mostly implemented as an intervention. As an intervention, monitoring was done in 12 theses, counseling was given in 8 theses, motivational interviewing was applied in 6 theses, and reminder techniques were used in 11 theses. It has been observed that web, mobile and video-based trainings have been used more in the last 5 years. In 16 studies, interventions were structured based on a model/theory. The most frequently examined outcome parameter is HbA1c. Six studies evaluated participants' satisfaction with the intervention. The result of this systematic review show that nursing interventions such as education, follow-up and motivational interviewing, contributed to the improvement of self-management outcomes such as self-care practices, self-efficacy and metabolic parameters in Type 2 diabetes patients. However, none of the reviewed studies included patient involvement during the planning of interventions, and only six studies evaluated the participant's satisfaction with the intervention, which is considered a deficiency in the literature.
Keywords: Diabetes; nursing; self-management, graduate thesis
The purpose of this study is to systematically review nursing dissertations and theses on diabetes self-management conducted in Türkiye. Theses and dissertations registered to the National Thesis Center were searched using the detailed search section with two search strategies on January 2, 2023. Firstly, with the keywords "nursing" in the subject area, ''diabetes'' in the title, and secondly, ''nursing'' in the subject area, and ''diabetes'' in the abstract. 925 studies were obtained and 391 duplicate publications were deleted. 477 studies were excluded because they did not meet the inclusion criteria. 7 of the remaining 57 studies were not included in the review because the full text was not available. The remaining 50 studies were examined in detail in terms of the type of research, author, year, design, sample, intervention (content, method, and follow-up), tools, findings, and public/patient involvement to the research planning and participants' satisfaction. 13 theses and 37 dissertations were included in this study. Education was mostly implemented as an intervention. As an intervention, monitoring was done in 12 theses, counseling was given in 8 theses, motivational interviewing was applied in 6 theses, and reminder techniques were used in 11 theses. It has been observed that web, mobile and video-based trainings have been used more in the last 5 years. In 16 studies, interventions were structured based on a model/theory. The most frequently examined outcome parameter is HbA1c. Six studies evaluated participants' satisfaction with the intervention. The result of this systematic review show that nursing interventions such as education, follow-up and motivational interviewing, contributed to the improvement of self-management outcomes such as self-care practices, self-efficacy and metabolic parameters in Type 2 diabetes patients. However, none of the reviewed studies included patient involvement during the planning of interventions, and only six studies evaluated the participant's satisfaction with the intervention, which is considered a deficiency in the literature.
Keywords: Diabetes; nursing; self-management, graduate thesis
REFERANSLAR:
- World Health Organization. [İnternet]. © 2023 WHO [Erişim Tarihi: 25.08.2024]. Overview. Erişim linki: [Link]
- International Diabetes Federation [Internet]. ©2022 International Diabetes Federation [Cited: December 17, 2023]. Available from: [Link]
- International Diabetes Federation [Internet]. © 2023 International Diabetes Federation [Cited: December 17, 2023]. Türkiye. Available from: [Link]
- World Health Organization [Internet]. © 2023 WHO [Cited: December 17, 2023]. Key Facts. Available from: [Link]
- International Diabetes Federation [Internet]. © 2023 International Diabetes Federation [Cited: December 17, 2023]. Type 2 Diabetes. Available from: [Link]
- Cole JB, Florez JC. Genetics of diabetes mellitus and diabetes complications. Nat Rev Nephrol. 2020;16(7):377-90. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Gönen Şentürk S. Kronik hastalıkların yönetiminde öz yönetim stratejilerinin önemi ve hemşirenin rolü [The importance of self-management strategies and the role of nurses in the management of chronic diseases]. Eurasian JHS. 2021;4(1):9-13. [Link]
- Yüksel M, Bektaş H. Tip 2 diyabet öz yönetiminin güçlendirilmesinde mobil sağlık uygulamalarının kullanımı: literatür derlemesi [Use of mobile health applications in strengthening type 2 diabetes self management: literature review]. Türkiye Klinikleri J Nurs Sci. 2021;13(2):424-34. [Crossref]
- Chatterjee S, Davies MJ, Heller S, Speight J, Snoek FJ, Khunti K. Diabetes structured self-management education programmes: a narrative review and current innovations. Lancet Diabetes Endocrinol. 2018;6(2):130-42. Erratum in: Lancet Diabetes Endocrinol. 2018;6(2):e2. [Crossref] [PubMed]
- Canbolat Ö, Ekenler Ş, Polat Ü. Diyabet özyönetiminde engeller ve kolaylaştırıcılar [Barriers and facilitators to diabetes self-management]. Med J SDU. 2022;29(1):143-8. [Crossref]
- Eroğlu N, Sabuncu N. Diyabet Öz Yönetim Skalası'nın (DÖYS) Türk toplumuna uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışması [Diabetes Self-Management Scale (DÖYS) to Turkish society adaptation: validity and reliability study]. Journal of Nursing Science. 2019;1(3):1-6. [Link]
- Yıldırım A, Hacıhasanoğlu AB, Bozdemir N, Hacıhasanoğlu Aşılar R. Diyabet öz yönetiminde çok disiplinli ekip yaklaşımı [Multidisciplinary team approach to diabetes self-management]. TJFMPC. 2020;14(3):479-91. [Crossref]
- Muslu L, Öncel S. Diyabet hastalarında öz yönetim ve izlemin önemi. Hacıhasanoğlu Aşılar R, editör. Kronik Hastalıklarda Bakımın Yönetimi ve Hemşirelik. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2019. p.40-50.
- American Diabetes Association. 1. Improving Care and Promoting Health in Populations: Standards of Medical Care in Diabetes-2021. Diabetes Care. 2021;44(Suppl 1):S7-S14. [Crossref] [PubMed]
- Moher D, Liberati A, Tetzlaff J, Altman DG; PRISMA Group. Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: the PRISMA statement. Int J Surg. 2010;8(5):336-41. Erratum in: Int J Surg. 2010;8(8):658. [Crossref] [PubMed]
- Adu MD, Malabu UH, Malau-Aduli AEO, Malau-Aduli BS. Enablers and barriers to effective diabetes self-management: a multi-national investigation. PLoS One. 2019;14(6):e0217771. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Chen Y, Sloan FA, Yashkin AP. Adherence to diabetes guidelines for screening, physical activity and medication and onset of complications and death. J Diabetes Complications. 2015;29(8):1228-33. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Erkoç A. Tip 2 diyabet hastalarında diyabet eğitiminin bilişsel-sosyal faktörlere etkisi [Doktora tezi]. Erzurum: Atatürk Üniversitesi; 2015. [Erişim Tarihi: 25.08.2024] Erişim Linki: [Link]
- Talaz D. Tip 2 diyabetli bireylerde insan bakım kuramına dayalı uygulamaların uyku kalitesi ve kan glukozu düzeyine etkisi [Doktora tezi]. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi; 2017. [Erişim Tarihi: 25.08.2024] Erişim Linki: [Link]
- Woolley AK, Hadjiconstantinou M, Davies M, Khunti K, Seidu S. Online patient education interventions in type 2 diabetes or cardiovascular disease: a systematic review of systematic reviews. Prim Care Diabetes. 2019;13(1):16-27. [Crossref] [PubMed]
- Quinn LM, Davies MJ, Northern A, Brough C, Schreder S, Stribling B, et al. Use of MyDesmond digital education programme to support self-management in people with type 2 diabetes during the COVID-19 pandemic. Diabet Med. 2021;38(3):e14469. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Ossenbrink L, Haase T, Timpel P, Schoffer O, Scheibe M, Schmitt J, et al. Effectiveness of digital health interventions containing game components for the self-management of Type 2 diabetes: Systematic Review. JMIR Serious Games. 2023;11:e44132. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Yuksel M, Bektas H, Ozer ZC. The effect of nurse-led diabetes self-management programmes on glycosylated haemoglobin levels in individuals with type 2 diabetes: a systematic review. Int J Nurs Pract. 2023;29(6):e13175. [Crossref] [PubMed]
- Deshpande N, Wu M, Kelly C, Woodrick N, Werner DA, Volerman A, et al. Video-based educational interventions for patients with chronic illnesses: systematic review. J Med Internet Res. 2023;25:e41092. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Hoe CYW, Ahmad B, Watterson J. The use of videos for diabetes patient education: a systematic review. Diabetes Metab Res Rev. 2024;40(2):e3722. [Crossref] [PubMed]
- Mulvaney SA, Ritterband LM, Bosslet L. Mobile intervention design in diabetes: review and recommendations. Curr Diab Rep. 2011;11(6):486-93. [Crossref] [PubMed]
- Aminuddin HB, Jiao N, Jiang Y, Hong J, Wang W. Effectiveness of smartphone-based self-management interventions on self-efficacy, self-care activities, health-related quality of life and clinical outcomes in patients with type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis. Int J Nurs Stud. 2021;116:103286. [Crossref] [PubMed]
- Fleming GA, Petrie JR, Bergenstal RM, Holl RW, Peters AL, Heinemann L. Diabetes digital app technology: benefits, challenges, and recommendations. A consensus report by the European Association for the Study of Diabetes (EASD) and the American Diabetes Association (ADA) Diabetes Technology Working Group. Diabetes Care. 2020;43(1):250-60. [Crossref] [PubMed]
- Doğru A. Diyabetik hastalarda motivasyonel görüşme tekniğinin öz yönetim algısı ve metabolik değişkenlere etkisi [Yüksek lisans tezi]. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi; 2016. [Erişim Tarihi: 25.08.2024] Erişim Linki: [Link]
- Rubak S, Sandbaek A, Lauritzen T, Christensen B. Motivational interviewing: a systematic review and meta-analysis. Br J Gen Pract. 2005;55(513):305-12. [PubMed] [PMC]
- Berhe KK, Gebru HB, Kahsay HB. Effect of motivational interviewing intervention on HgbA1C and depression in people with type 2 diabetes mellitus (systematic review and meta-analysis). PLoS One. 2020;15(10):e0240839. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Ekong G, Kavookjian J. Motivational interviewing and outcomes in adults with type 2 diabetes: a systematic review. Patient Educ Couns. 2016;99(6):944-52. [Crossref] [PubMed]
- Salimi C, Momtazi S, Zenuzian S. A review on effectiveness of motivational interviewing in the management of diabetes mellitus. J Psychol Clin Psychiatry. 2016;5(4):1-6. [Crossref]
- Kılınç E. Tip 2 diyabetli yetişkinlerde bilgi, motivasyon ve davranış becerileri modeli temelli diyabet eğitimi ve motivasyonel görüşmenin bakım sonuçlarına etkisi: randomize kontrollü çalışma [Doktora tezi]. Denizli: Pamukkale Üniversitesi; 2022. [Erişim Tarihi: 25.08.2024] Erişim Linki: [Link]
- Powers MA, Bardsley JK, Cypress M, Funnell MM, Harms D, Hess-Fischl A, et al. Diabetes self-management education and support in adults with type 2 diabetes: a consensus report of the American Diabetes Association, the Association of Diabetes Care & Education Specialists, the Academy of Nutrition and Dietetics, the American Academy of Family Physicians, the American Academy of PAs, the American Association of Nurse Practitioners, and the American Pharmacists Association. Diabetes Care. 2020;43(7):1636-49. [Crossref] [PubMed]
- Chapman A, Browning CJ, Enticott JC, Yang H, Liu S, Zhang T, et al. effect of a health coach intervention for the management of individuals with type 2 diabetes mellitus in China: a pragmatic cluster randomized controlled trial. Front Public Health. 2018;6:252. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Collins TC, Lu L, Valverde MG, Silva MX, Parra-Medina D. Efficacy of a multi-component intervention to promote physical activity among Latino adults: a randomized controlled trial. Prev Med Rep. 2019;16:100965. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Döbler A, Herbeck Belnap B, Pollmann H, Farin E, Raspe H, Mittag O. Telephone-delivered lifestyle support with action planning and motivational interviewing techniques to improve rehabilitation outcomes. Rehabil Psychol. 2018;63(2):170-81. [Crossref] [PubMed]
- Young HM, Miyamoto S, Dharmar M, Tang-Feldman Y. Nurse coaching and mobile health compared with usual care to improve diabetes self-efficacy for persons with Type 2 diabetes: Randomized Controlled Trial. JMIR Mhealth Uhealth. 2020;8(3):e16665. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- McDaniel CC, Kavookjian J, Whitley HP. Telehealth delivery of motivational interviewing for diabetes management: a systematic review of randomized controlled trials. Patient Educ Couns. 2022;105(4):805-20. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Michie S, Abraham C. Interventions to change health behaviours: evidence-based or evidence-inspired? Psychol Health. 2004;19(1):29-49. [Crossref]
- Zare S, Ostovarfar J, Kaveh MH, Vali M. Effectiveness of theory-based diabetes self-care training interventions; a systematic review. Diabetes Metab Syndr. 2020;14(4):423-33. [Crossref] [PubMed]
- Küçük S, Türeyen A, Yıldırım Y. Hemşirelik alanında diyabet ile ilgili yapılan lisansüstü tezlerde kuram ve model kullanımının incelenmesi: sistematik derleme [Investigation of theory and model use in higher education theses in nursing related to diabetes: systematic review]. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci. 2023;15(1):275-90. [Crossref]
.: İşlem Listesi