.: DERLEME
Çocuk Aşıları Karşıtlığı ve Tereddüdünün Dünyadaki Aşı Politikaları ve Türkiye'deki Mevzuat BağlamındaDeğerlendirmesi: Geleneksel Derleme
Evaluation of Child Vaccination Refusal and Hesitancy in the Context of Vaccination Policies in the World and Legislation in Turkey: Traditional Review
Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2023;31(2):127-39
doi: 10.5336/mdethic.2022-94460
Makale Dili: TR
Tam Metin
ÖZET
Aşılama, gelişmiş ülkelerde milyonlarca insanın hayatını kurtaran yaygın bir koruyucu halk sağlığı hizmetleri uygulamasıdır. Aşılar küçük yaşlardan başlayarak patojenlere karşı koruyuculuk ve patojenlerin ortaya çıkardığı hastalık semptomlarının ortaya çıkmamasını sağlamaktadır. Aşılama uygulamalarının, çocukluk çağı hastalıklarının azalmasında önemli rolü vardır. Aşının çocuk ve toplum sağlığı açısından öneminin bilinmesi, aşılama oranlarında da artış olmasına rağmen aşı tereddüdü yaşayan veya aşı karşıtı olan birey sayısı ise her geçen gün artmaktadır. Her ülkenin aşılar ile ilgili tarihsel geçmişinde ve günümüzde aşı tutumları bakımından yaşadıkları süreçlere bağlı olarak zorunlu aşı politikaları konusunda farklı uygulamaları benimsedikleri görülmektedir. Bu çalışmada aşının önemi, aşı karşıtlığı ve tereddüdü kavramları, dünyadaki aşı uygulamaları ve Türkiye'deki mevzuatın değerlendirmesi yapılmıştır. Türkiye'de aşı yapma zorunluluğunun hukuken bir sonuca ulaştırılamamış olmasının bir sonucu olarak günümüzde de çocuklarda aşı karşıtlığı ve tereddüdü konusu gündemdedir. Çocuk aşı karşıtlığında ebeveyn çocuğunun gelecekteki sağlık hakkına etki edecek kararı vermiş olmaktadır. Bununla birlikte bulaşıcı hastalık söz konusu olduğunda toplum sağlığı devreye girmektedir. Dolayısıyla aşı karşıtlığı ve tereddüdünün önlenmesi adına ailelere bu konuda detaylı bilgilendirmeler yapılıp eğitimler verilerek bu sorunun aşılması sağlanabilir. Yine bir caydırıcılık mekanizması olarak mevzuata bu anlamda getirilecek bir yenilik aşı karşıtlığı konusunda hukuki zemin oluşturarak aşı karşıtlığına engel olabilir.
Anahtar Kelimeler: Aşı; bağışıklama programı; aşı karşıtlığı; aşı tereddüdü; çocuk
Aşılama, gelişmiş ülkelerde milyonlarca insanın hayatını kurtaran yaygın bir koruyucu halk sağlığı hizmetleri uygulamasıdır. Aşılar küçük yaşlardan başlayarak patojenlere karşı koruyuculuk ve patojenlerin ortaya çıkardığı hastalık semptomlarının ortaya çıkmamasını sağlamaktadır. Aşılama uygulamalarının, çocukluk çağı hastalıklarının azalmasında önemli rolü vardır. Aşının çocuk ve toplum sağlığı açısından öneminin bilinmesi, aşılama oranlarında da artış olmasına rağmen aşı tereddüdü yaşayan veya aşı karşıtı olan birey sayısı ise her geçen gün artmaktadır. Her ülkenin aşılar ile ilgili tarihsel geçmişinde ve günümüzde aşı tutumları bakımından yaşadıkları süreçlere bağlı olarak zorunlu aşı politikaları konusunda farklı uygulamaları benimsedikleri görülmektedir. Bu çalışmada aşının önemi, aşı karşıtlığı ve tereddüdü kavramları, dünyadaki aşı uygulamaları ve Türkiye'deki mevzuatın değerlendirmesi yapılmıştır. Türkiye'de aşı yapma zorunluluğunun hukuken bir sonuca ulaştırılamamış olmasının bir sonucu olarak günümüzde de çocuklarda aşı karşıtlığı ve tereddüdü konusu gündemdedir. Çocuk aşı karşıtlığında ebeveyn çocuğunun gelecekteki sağlık hakkına etki edecek kararı vermiş olmaktadır. Bununla birlikte bulaşıcı hastalık söz konusu olduğunda toplum sağlığı devreye girmektedir. Dolayısıyla aşı karşıtlığı ve tereddüdünün önlenmesi adına ailelere bu konuda detaylı bilgilendirmeler yapılıp eğitimler verilerek bu sorunun aşılması sağlanabilir. Yine bir caydırıcılık mekanizması olarak mevzuata bu anlamda getirilecek bir yenilik aşı karşıtlığı konusunda hukuki zemin oluşturarak aşı karşıtlığına engel olabilir.
Anahtar Kelimeler: Aşı; bağışıklama programı; aşı karşıtlığı; aşı tereddüdü; çocuk
ABSTRACT
Vaccination is a standard preventive public health service that saves millions of lives in developed countries. Vaccines protect against pathogens starting from young age and prevent the emergence of symptoms. Vaccination have an essential role in reducing childhood diseases. Despite the importance of the vaccination in children, public health, and the increase in vaccination rates, the number of individuals who are hesitant or against vaccine is increasing. Each country has adopted different practices regarding mandatory vaccination policies depending on the historical past of vaccinations and in terms of vaccination attitudes. This study evaluated the concept of the vaccine refusal and hesitancy, vaccine policies worldwide, and the legislation in Türkiye. The obligation to vaccinate in Türkiye has not been brought to a legal conclusion, and the issue of vaccination refusal and hesitancy in children is currently on the agenda. When there is vaccination refusal, the parent decides their child's health right. Besides, public health comes into consideration regarding contagious diseases. Therefore, providing detailed information and education to families prevents vaccination refusal and hesitancy. Bringing to the legislation as a deterrent mechanism may also create a legal basis for vaccination refusal and avoid vaccination refusal.
Keywords: Vaccine; immunization programme; vaccination refusal; vaccine hesitancy; child
Vaccination is a standard preventive public health service that saves millions of lives in developed countries. Vaccines protect against pathogens starting from young age and prevent the emergence of symptoms. Vaccination have an essential role in reducing childhood diseases. Despite the importance of the vaccination in children, public health, and the increase in vaccination rates, the number of individuals who are hesitant or against vaccine is increasing. Each country has adopted different practices regarding mandatory vaccination policies depending on the historical past of vaccinations and in terms of vaccination attitudes. This study evaluated the concept of the vaccine refusal and hesitancy, vaccine policies worldwide, and the legislation in Türkiye. The obligation to vaccinate in Türkiye has not been brought to a legal conclusion, and the issue of vaccination refusal and hesitancy in children is currently on the agenda. When there is vaccination refusal, the parent decides their child's health right. Besides, public health comes into consideration regarding contagious diseases. Therefore, providing detailed information and education to families prevents vaccination refusal and hesitancy. Bringing to the legislation as a deterrent mechanism may also create a legal basis for vaccination refusal and avoid vaccination refusal.
Keywords: Vaccine; immunization programme; vaccination refusal; vaccine hesitancy; child
REFERANSLAR:
- Gust I. Deadly Choices: How the anti-vaccine movement threatens us all. Hum Vaccin Immunother. 2012;8(2):159-60. [Crossref]
- WHO [Internet]. © 2023 WHO [Cited: February 20, 2021]. Ten threats to global health in 2019. 2019. Available from: [Link]
- Hussain A, Ali S, Ahmed M, Hussain S. The anti-vaccination movement: a regression in modern medicine. Cureus. 2018;10(7):e2919. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Yiğit T, Oktay BÖ, Özdemir CN, Moustafa Pasa S. Aşı karşıtlığı ve fikri gelişimi [Anti-vaccination and it's intellectual appearance]. Journal of Social and Humanities Sciences Research. 2020;7(53):1244-61. [Crossref]
- Gülcü S, Arslan S. Çocuklarda aşı uygulamaları: güncel bir gözden geçirme [Vaccine application on children: a current review]. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2018;8(1):34-43. [Link]
- WHO, UNICEF, World Bank. State of the World's Vaccines and Immunization. 3rd ed. Geneva: World Health Organization; 2009. [Link]
- Yüksel GH, Topuzoğlu A. Aşı redlerinin artması ve aşı karşıtlığını etkileyen faktörler [Factors affecting anti-vaccination]. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi. 2019;4(2):244-58. [Crossref]
- MacDonald NE; SAGE Working Group on Vaccine Hesitancy. Vaccine hesitancy: Definition, scope and determinants. Vaccine. 2015;33(34):4161-4. [Crossref] [PubMed]
- Larson HJ, Jarrett C, Schulz WS, Chaudhuri M, Zhou Y, Dube E, et al; SAGE Working Group on Vaccine Hesitancy. Measuring vaccine hesitancy: the development of a survey tool. Vaccine. 2015;33(34):4165-75. [Crossref] [PubMed]
- Kutlu HH, Altindiş M. Aşı karşıtlığı [Anti-vaccination]. Flora. 2018;23(2):47-58. [Link]
- Hadjipanayis A, van Esso D, Del Torso S, Dornbusch HJ, Michailidou K, Minicuci N, et al. Vaccine confidence among parents: Large scale study in eighteen European countries. Vaccine. 2020;38(6):1505-12. [Crossref] [PubMed]
- Yılmaz D. Sağlık bilimleri fakültesi öğrencilerinin aşı reddi hakkındaki düşünceleri ve aşılara ilişkin tutumları [The opinions of faculty of health sciences students about vaccination rejection and attitudes toward vaccines]. Ordu University J Nurs Stud. 2022;5(3):347-54. [Crossref]
- Bozkurt H. Aşı reddine genel bir bakış ve literatürün gözden geçirilmesi [An overview of vaccine rejection and review of literature]. Kafkas J Med Sci. 2018;8(1):71-6. [Crossref]
- Clark PA, Krupadev A, Rutt L, Fontana M. Vaccinations and the influence of social media in the United States. Neonatology and Clinical Pediatrics. 2020;7:042. [Crossref]
- Kampourakis K, McCain K. Uncertainty: How It Makes Science Advance. 1st ed. Oxford: Oxford University Press; 2019. [Crossref]
- Düzgün MV, İşler A. Toplum sağlığı için giderek artan tehlike aşı reddi önlenebilir mi? [Can vaccine rejection, an increasing danger to public health, be prevented?] Güncel Pediatri. 2019;17(3):424-34. [Crossref]
- T.C. Sağlık Bakanlığı. 3. Ulusal Aşı Çalıştayı Raporu; 16-18 Mart 2018, Ankara. Erişim tarihi: 3 Şubat 2023. Erişim linki: [Link]
- Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T.C Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kanunu. 2018 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü; 2019. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. Erişim linki: [Link]
- Eskiocak M, Marangoz B. Türkiye'de Bağışıklama Hizmetlerinin Durumu. 2. Baskı. Ankara: Türk Tabipleri Birliği; 2019. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. Erişim linki: [Link]
- Hortal M, Di Fabio JL. Rechazo y gestión en vacunaciones: sus claroscuros [Vaccine rejection and vaccination management: the grey areasRecusa vacinal e gestão da imunização: nuances e contrastes]. Rev Panam Salud Publica. 2019;43:e54. Spanish. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Yorulmaz DS, Karadeniz H. Toplum sağlığında büyüyen tehdit: aşı reddi [Growing threat to community health: vaccine rejection]. Sağlık ve Toplum. 2022;32(1):23-7. [Link]
- WHO [Internet]. © WHO [Cited: February 21, 2021]. WHO Immunization Data portal. Available from: [Link]
- Dubé E, Vivion M, MacDonald NE. Vaccine hesitancy, vaccine refusal and the anti-vaccine movement: influence, impact and implications. Expert Rev Vaccines. 2015;14(1):99-117. [Crossref] [PubMed]
- Aygün E, Tortop HS. Ebeveynlerin aşı tereddüt düzeylerinin ve karşıtlık nedenlerinin incelenmesi [Investigation of parents' vaccine hesitation levels and reasons of vaccine refusal]. Güncel Pediatri. 2020;18(3):300-16. [Crossref]
- Çapanoğlu E. Sağlık çalışanı ve ebeveyn perspektifinden çocukluk çağı aşılarının reddi niteliksel bir araştırma [Yüksek lisans tezi]. İstanbul: Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi; 2018. [Erişim tarihi: 19 Şubat 2021]. Erişim linki: [Link]
- Özceylan G, Toprak D, Esen ES. Vaccine rejection and hesitation in Turkey. Hum Vaccin Immunother. 2020;16(5):1034-9. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Terzi Ö, Gülen EN, Dündar C. The causes of parental vaccine refusal: results of a survey from Giresun, Turkey. Turk J Pediatr. 2021;63(4):618-25. [Crossref] [PubMed]
- Doja A, Roberts W. Immunizations and autism: a review of the literature. Can J Neurol Sci. 2006;33(4):341-6. [Crossref] [PubMed]
- DeStefano F. Vaccines and autism: evidence does not support a causal association. Clin Pharmacol Ther. 2007;82(6):756-9. [Crossref] [PubMed]
- Barbacariu CL. Parents' refusal to vaccinate their children: an increasing social phenomenon which threatens public health. Procedia Soc Behav Sci. 2014;149:84-91. [Crossref]
- WHO. Global Vaccine Action Plan 2011-2020. USA: Who Library Cataloguing; 2013.
- Vanderslott S, Marks T. Charting mandatory childhood vaccination policies worldwide. Vaccine. 2021;39(30):4054-62. [Crossref] [PubMed]
- Vanderslott S, Marks T. Which countries have mandatory childhood vaccination policies? 2021. Cited: February 5, 2023. Available from: [Link]
- Blume S. Anti-vaccination movements and their interpretations. Soc Sci Med. 2006;62(3):628-42. [Crossref] [PubMed]
- MacDonald NE, Harmon S, Dube E, Steenbeek A, Crowcroft N, Opel DJ, et al. Mandatory infant & childhood immunization: rationales, issues and knowledge gaps. Vaccine. 2018;36(39):5811-8. [Crossref] [PubMed]
- Trumbo SP, Silver D, Domenti O, Gasoyan H, Paatashvili E, Gellin BG, et al. Strengthening legal frameworks for vaccination: the experiences of Armenia, Georgia, and Moldova. Vaccine. 2019;37(35):4840-7. [Crossref] [PubMed]
- Bazylevych M. Vaccination campaigns in postsocialist Ukraine: health care providers navigating uncertainty. Med Anthropol Q. 2011;25(4):436-56. [Crossref] [PubMed]
- Trent MJ, Zhang EJ, Chughtai AA, MacIntyre CR. Parental opinions towards the "No Jab, No Pay" policy in Australia. Vaccine. 2019;37(36):5250-6. [Crossref] [PubMed]
- Colgrove J. Immunity for the people: the challenge of achieving high vaccine coverage in American history. Public Health Rep. 2007;122(2):248-57. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- The Canadian Press. N.B. law to require immunization at schools unless there is a medical exemption. 2019. Cited: February 5, 2023. Available from: [Link]
- Gözler K. Korona virüs salgınıyla mücadele için alınan tedbirler hukuka uygun mu? 2020. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2022. Erişim linki: [Link]
- Halime Sare Aysal Başvurusu No: 2013/1789 (AYM, 11 Kasım 2015) RG: 24.12.2015. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2022. Erişim linki: [Link]
- Metin S. Covid-19 bağlamında zorunlu aşı tartışmalarının hukuki boyutu [The legal dimension of mandatory vaccine discussions in the context of Covid 19]. Sağlık Bilimlerinde İleri Araştırmalar Dergisi. 2021;4(1):S37-S50. [Crossref]
.: İşlem Listesi