.: ARAŞTIRMA
Biyolojik, Sosyal ve Hukuki Açılardan Dondurulmuş Üreme Hücresi ve Embriyo: Türkiye'den Bir Perspektif: Kesitsel Çalışma
Biological, Social and Legal Aspects of Frozen Reproductive Cells and Embryos: A Perspective from Turkey: Cross-Sectional Study
Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2022;30(1):1-8
doi: 10.5336/mdethic.2021-82196
Makale Dili: TR
Tam Metin
ÖZET
Günümüzde tüp bebek teknolojilerinde olan yenilikler, hastalar için umut vaat eden çözümler sağlamaktadır. Bu uygulama esnasında, kadından alınan üreme hücresi olan yumurta hücresi (oosit) ile erkekten alınan üreme hücresi olan sperm laboratuvar ortamında birleştirilmekte ve embriyo denen insan hayatının en erken bebeklik hâlinin oluşması sağlanmaya çalışılmaktadır. Gelişen teknolojilerle sperm, oosit ve embriyo, istenildiği takdirde ileri zamanlarda kullanılmak üzere dondurularak saklanabilmektedir. Embriyonun hukuki açıdan bir birey olup olmadığı dünyada tartışılmakla birlikte, ortak bir mutabakata henüz varılamamıştır. Birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de üreme hücrelerinin toplandığı ve sonradan kullanılmak üzere dondurulduğu yaş aralığı ve tıbbi gerekçelerin belirsizliğiyle dondurulmuş embriyoların biyolojik anneye transfer edilmesi dışındaki seçeneklerin belirsizliği de hem biyolojik hem hukuki hem de psikososyal birtakım sonuçlar doğurmaktadır. Bu nedenlerle Türkiye Cumhuriyeti mevzuatında dondurulmuş üreme hücrelerinin, dondurulmuş embriyonun yeri, sağlık alanındaki gelişmelerin sağladığı imkânlar ve dolayısıyla bunların ülkemizde doğurduğu durumlar hasta talepleri açısından, ahlaki ve uzun vadede psikososyal sonuçları açısından değerlendirilmeli ve bilimin getirdiği sonuçlarla hukuki güncellemeler tartışılmalıdır.
Anahtar Kelimeler: Dondurarak saklama; embriyo; yasal haklar
Günümüzde tüp bebek teknolojilerinde olan yenilikler, hastalar için umut vaat eden çözümler sağlamaktadır. Bu uygulama esnasında, kadından alınan üreme hücresi olan yumurta hücresi (oosit) ile erkekten alınan üreme hücresi olan sperm laboratuvar ortamında birleştirilmekte ve embriyo denen insan hayatının en erken bebeklik hâlinin oluşması sağlanmaya çalışılmaktadır. Gelişen teknolojilerle sperm, oosit ve embriyo, istenildiği takdirde ileri zamanlarda kullanılmak üzere dondurularak saklanabilmektedir. Embriyonun hukuki açıdan bir birey olup olmadığı dünyada tartışılmakla birlikte, ortak bir mutabakata henüz varılamamıştır. Birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de üreme hücrelerinin toplandığı ve sonradan kullanılmak üzere dondurulduğu yaş aralığı ve tıbbi gerekçelerin belirsizliğiyle dondurulmuş embriyoların biyolojik anneye transfer edilmesi dışındaki seçeneklerin belirsizliği de hem biyolojik hem hukuki hem de psikososyal birtakım sonuçlar doğurmaktadır. Bu nedenlerle Türkiye Cumhuriyeti mevzuatında dondurulmuş üreme hücrelerinin, dondurulmuş embriyonun yeri, sağlık alanındaki gelişmelerin sağladığı imkânlar ve dolayısıyla bunların ülkemizde doğurduğu durumlar hasta talepleri açısından, ahlaki ve uzun vadede psikososyal sonuçları açısından değerlendirilmeli ve bilimin getirdiği sonuçlarla hukuki güncellemeler tartışılmalıdır.
Anahtar Kelimeler: Dondurarak saklama; embriyo; yasal haklar
ABSTRACT
Innovations in in vitro fertilization technologies provide promising solutions for patients today. During this procedure, the egg cell (oocyte), the reproductive cell taken from the woman, and the sperm, the reproductive cell from the man, are combined in the laboratory settings and the earliest stage of human life, called embryo, is aimed to be formed. Along with the developing technologies, sperm, oocyte and embryo can be frozen and stored for future use if desired. Even though it is argued throughout the world whether the embryo is legally an individual or not, a common consensus has not been reached yet. In Turkey, like in many countries, the uncertainty of the age range in which the reproductive cells are collected and frozen for later use and of the medical indication and the ambiguity of the options other than transferring the frozen embryos to the biological mother have biological, legal and psychosocial consequences. For these reasons, the Republic of Turkey regulations for the frozen reproductive cells and frozen embryos, the wide range of possibilities as a result of the developments in the field of health technologies and therefore the consequences should be discussed in terms of patient demand, moral and long term psychosocial consequences with legal and scientific updates.
Keywords: Cryopreservation; embryo; legal rights
Innovations in in vitro fertilization technologies provide promising solutions for patients today. During this procedure, the egg cell (oocyte), the reproductive cell taken from the woman, and the sperm, the reproductive cell from the man, are combined in the laboratory settings and the earliest stage of human life, called embryo, is aimed to be formed. Along with the developing technologies, sperm, oocyte and embryo can be frozen and stored for future use if desired. Even though it is argued throughout the world whether the embryo is legally an individual or not, a common consensus has not been reached yet. In Turkey, like in many countries, the uncertainty of the age range in which the reproductive cells are collected and frozen for later use and of the medical indication and the ambiguity of the options other than transferring the frozen embryos to the biological mother have biological, legal and psychosocial consequences. For these reasons, the Republic of Turkey regulations for the frozen reproductive cells and frozen embryos, the wide range of possibilities as a result of the developments in the field of health technologies and therefore the consequences should be discussed in terms of patient demand, moral and long term psychosocial consequences with legal and scientific updates.
Keywords: Cryopreservation; embryo; legal rights
REFERANSLAR:
- Carolan M, Frankowska D. Advanced maternal age and adverse perinatal outcome: a review of the evidence. Midwifery. 2011;27(6): 793-801. [Crossref] [PubMed]
- Myrskylä M, Fenelon A. Maternal age and offspring adult health: evidence from the health and retirement study. Demography. 2012; 49(4):1231-57. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Rocca WA, van Duijn CM, Clayton D, Chandra V, Fratiglioni L, Graves AB, et al. Maternal age and Alzheimer's disease: a collaborative re-analysis of case-control studies. EURODEM Risk Factors Research Group. Int J Epidemiol. 1991;20 Suppl 2:S21-7. [Crossref] [PubMed]
- Hemminki K, Kyyrönen P. Parental age and risk of sporadic and familial cancer in offspring: implications for germ cell mutagenesis. Epidemiology. 1999;10(6):747-51. [Crossref] [PubMed]
- Durkin MS, Maenner MJ, Newschaffer CJ, Lee LC, Cunniff CM, Daniels JL, et al. Advanced parental age and the risk of autism spectrum disorder. Am J Epidemiol. 2008;168(11):1268-76. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Yip BH, Pawitan Y, Czene K. Parental age and risk of childhood cancers: a population-based cohort study from Sweden. Int J Epidemiol. 2006;35(6):1495-503. [Crossref] [PubMed]
- Menezes PR, Lewis G, Rasmussen F, Zammit S, Sipos A, Harrison GL, et al. Paternal and maternal ages at conception and risk of bipolar affective disorder in their offspring. Psychol Med. 2010;40(3):477-85. [Crossref] [PubMed]
- Zammit S, Allebeck P, Dalman C, Lundberg I, Hemmingson T, Owen MJ, et al. Paternal age and risk for schizophrenia. Br J Psychiatry. 2003;183:405-8. [Crossref] [PubMed]
- Chudal R, Gissler M, Sucksdorff D, Lehti V, Suominen A, Hinkka-Yli-Salomäki S, et al. Parental age and the risk of bipolar disorders. Bipolar Disord. 2014;16(6):624-32. [Crossref] [PubMed]
- Idring S, Magnusson C, Lundberg M, Ek M, Rai D, Svensson AC, et al. Parental age and the risk of autism spectrum disorders: findings from a Swedish population-based cohort. Int J Epidemiol. 2014;43(1):107-15. [Crossref] [PubMed]
- Johnson KJ, Carozza SE, Chow EJ, Fox EE, Horel S, McLaughlin CC, et al. Parental age and risk of childhood cancer: a pooled analysis. Epidemiology. 2009;20(4):475-83. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Powell B, Steelman LC, Carini RM. Advancing age, advantaged youth: parental age and the transmission of resources to children. Soc Forces. 2006;84(3):1359-90. [Crossref]
- Yazawa A, Inoue Y, Cai G, Tu R, Huang M, He F, et al. Association between early parental deprivation and cellular immune function among adults in rural Fujian, China. Dev Psychobiol. 2019;61(7):1094-9. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Haapea M, Nordström T, Räsänen S, Miettunen J, Niemelä M. Parental death due to natural death causes during childhood abbreviates the time to a diagnosis of a psychiatric disorder in the offspring: a follow-up study. Death Stud. 2020:1-10. [Crossref] [PubMed]
- Slavich GM, Monroe SM, Gotlib IH. Early parental loss and depression history: associations with recent life stress in major depressive disorder. J Psychiatr Res. 2011;45(9): 1146-52. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Tyrka AR, Wier L, Price LH, Ross N, Anderson GM, Wilkinson CW, et al. Childhood parental loss and adult hypothalamic-pituitary-adrenal function. Biol Psychiatry. 2008;63(12): 1147-54. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Tyrka AR, Wier L, Price LH, Ross NS, Carpenter LL. Childhood parental loss and adult psychopathology: effects of loss characteristics and contextual factors. Int J Psychiatry Med. 2008;38(3):329-44. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Otowa T, York TP, Gardner CO, Kendler KS, Hettema JM. The impact of childhood parental loss on risk for mood, anxiety and substance use disorders in a population-based sample of male twins. Psychiatry Res. 2014;220(1-2):404-9. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Myrskylä M, Barclay K, Goisis A. Advantages of later motherhood. Gynakologe. 2017; 50(10):767-72. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Tearne JE, Robinson M, Jacoby P, Li J, Newnham J, McLean N. Does late childbearing increase the risk for behavioural problems in children? A longitudinal cohort study. Paediatr Perinat Epidemiol. 2015;29(1):41-9. [Crossref] [PubMed]
- Aydın Ö. Homolog döllenme yoluyla elde edilen tüpteki embriyonun yasal mirasçılığı [The statuory heir of embryo in vitro obtained via homolog fertilization]. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi. 2016;22(3):349-74. [Link]
- Kırkbeşoğlu N. Eşlere Ait Üreme Hücrelerinin Kullanılması (Homolog Döllenme)Durumunda Soybağı. Soybağı Alanında Biyoetik ve Hukuk Sorunları. 1. Baskı. İstanbul: Vedat Kitapçılık; 2006. p.53. [Link]
- Büyükay Y. Hekimlerin embriyo nakillerinde hukuki sorumluluğu. II. Sağlık Hukuku Kurultayı. 1. Baskı. Ankara: Ankara Barosu Yayınları; 2009. p.130. [Link]
- Kalkan Oğuztürk B. Embriyonun Ahlaki (Manevi) Statüsü Üzerine Genel Bir Değerlendirme - Potansiyellik Görüşü. Türk Medeni Hukuku'nda Biyoetik Sorunlar. 1. Baskı. İstanbul: Vedat Kitapçılık; 2011. p.220. [Link]
- Tacir H. Yaşama hakkı kapsamında yaşamın başlangıcı [Beginning of life within the context of right to life]. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi. 2013;19(2): 1301-20. [Link]
- Turgut C. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Açısından Embriyonun Yaşam Hakkı. Yapay Döllenme Taşıyıcı Annelik ve Soybağına İlişkin Hukuki Sorunlar. 1. Baskı. İstanbul: Oniki Levha Yayıncılık; 2016. p.85. [Link]
- Söğüt İS. Yasal belirsizlik: embriyonik kök hücre çalışmaları [Legal uncertainity: embryonic stem cell studies] Türkiye Barolar Birliği Dergisi. 2018;134:37-70. [Link]
- Ertin H, Özdemir M. Hayatın Başlangıcı ve Sonu Tıbbi Dini ve Etik Sorunlar. 1. Baskı. İstanbul: İsar Yayınları; 2013. [Link]
- Sagan A, Singer P. The moral status of stem cells. Metaphilosophy. 2007;38(2-3):264-84. [Crossref]
- Austriaco NP. Are teratomas embryos or non-embryos? A criterion for oocyte-assisted reprogramming. Natl Cathol Bioeth Q. 2005; 5(4):697-706. [Crossref] [PubMed]
- Cohen IG. Artificial wombs and abortion rights. Hastings Cent Rep. 2017;47(4):inside back cover. [Crossref] [PubMed]
- Mertes H, Pennings G. Social egg freezing: for better, not for worse. Reprod Biomed Online. 2011;23(7):824-9. [Crossref] [PubMed]
- Sheen JJ, Wright JD, Goffman D, Kern-Goldberger AR, Booker W, Siddiq Z, et al. Maternal age and risk for adverse outcomes. Am J Obstet Gynecol. 2018;219(4):390.e1-e15. [Crossref] [PubMed]
- Yu B, Vega M, Zaghi S, Fritz R, Jindal S, Buyuk E. Comparison of perinatal outcomes following frozen embryo transfer cycles using autologous versus donor oocytes in women 40 to 43 years old: analysis of SART CORS data. J Assist Reprod Genet. 2018;35(11): 2025-9. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Ogawa K, Urayama KY, Tanigaki S, Sago H, Sato S, Saito S, et al. Association between very advanced maternal age and adverse pregnancy outcomes: a cross sectional Japanese study. BMC Pregnancy Childbirth. 2017;17:349. [Crossref] [PubMed] [PMC]
.: İşlem Listesi