.: DERLEME
Anadolu'da Misyoner Hemşireler: Geleneksel Derleme
Missionary Nurses in Anatolia: Traditional Review
Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2024;32(3):197-204
doi: 10.5336/mdethic.2023-100847
Makale Dili: TR
Tam Metin
Ücretsiz Erişim
ÖZET
Misyon kelimesi amaç, görev anlamının yanında dinin yayılması için yürütülen faaliyetleri de belirtmektedir. Misyoner ise bu dinsel faaliyetlerin yürütülmesi için gönderilen rahip, rahibe, öğretmen, hekim, ebe ve rahibe hemşire gibi toplumla doğrudan etkileşime girebilecek kişilere denilmektedir. Anadolu'da misyonerlik faaliyetleri Osmanlı Dönemi'nde 1500'lü yıllarda kapitülasyonlar nedeniyle başlamıştır. Misyonerlik başlangıçta dinsel faaliyetler olarak nitelendirilmiş olsa da ülkeler arasında sağlık, ekonomi, ticaret ve uluslararası ilişkiler gibi alanlarda etkileşimin artırılması amacıyla yürütülmüştür. Misyonerlik faaliyetleri arasında önemli görülen alandan birisi tıbbi misyonerlik olmuştur. Sağlık hizmetlerine dönemin salgın hastalıkları, savaşları gibi nedenlerle daha fazla ihtiyaç duyulmuştur. Sağlık hizmetinin verilebilmesi için Anadolu'da misyon hastaneleri, dispanserleri ve eczaneleri açılmıştır. Tıbbi misyonerlik faaliyetleri için görev alan hekimler sağlık hizmetlerinin etkin şekilde sunulması için rahibe hemşirelerin ülkeye getirilmesinde ve yetiştirilmesinde etkili olmuştur. Dönemin sağlık hizmetlerinin yetersiz kalması, salgın hastalıkların, savaşların olması ve ekonomik koşulların yetersiz olması gibi nedenlerle hasta bakımında rahibe hemşirelere oldukça ihtiyaç duyulmuştur. Bu nedenle hemşirelik kursları ve okulları açılarak rahibe hemşire sayısının artırılması amaçlanmıştır. Sağlık hizmetini alamayan, hastanelere gelemeyen kişilerin evlerine ziyarete giden rahibe hemşireler, Anadolu'da hemşirelik mesleğinin tanıtımını sağlamış, dönemin sosyal yaşamında aktif rol alamayan kadınla etkileşim sağlanmıştır. Rahibe hemşirelerin misyon hastanelerinde görev yapması klasik hemşireliğin oluşmasına neden olurken, zamanla yürütülen faaliyetler kapsamında hemşirelik eğitiminin standartlaştırılması ve eğitimin üniversite düzeyine taşınması, mesleki örgütlenmenin oluşturulması gibi faaliyetlerle profesyonel hemşireliğin gelişimine katkı sunmuştur.
Anahtar Kelimeler: Hemşirelik tarihi; misyoner hemşire; tıbbi misyonerlik; Anadolu'da misyonerlik faaliyetleri
Misyon kelimesi amaç, görev anlamının yanında dinin yayılması için yürütülen faaliyetleri de belirtmektedir. Misyoner ise bu dinsel faaliyetlerin yürütülmesi için gönderilen rahip, rahibe, öğretmen, hekim, ebe ve rahibe hemşire gibi toplumla doğrudan etkileşime girebilecek kişilere denilmektedir. Anadolu'da misyonerlik faaliyetleri Osmanlı Dönemi'nde 1500'lü yıllarda kapitülasyonlar nedeniyle başlamıştır. Misyonerlik başlangıçta dinsel faaliyetler olarak nitelendirilmiş olsa da ülkeler arasında sağlık, ekonomi, ticaret ve uluslararası ilişkiler gibi alanlarda etkileşimin artırılması amacıyla yürütülmüştür. Misyonerlik faaliyetleri arasında önemli görülen alandan birisi tıbbi misyonerlik olmuştur. Sağlık hizmetlerine dönemin salgın hastalıkları, savaşları gibi nedenlerle daha fazla ihtiyaç duyulmuştur. Sağlık hizmetinin verilebilmesi için Anadolu'da misyon hastaneleri, dispanserleri ve eczaneleri açılmıştır. Tıbbi misyonerlik faaliyetleri için görev alan hekimler sağlık hizmetlerinin etkin şekilde sunulması için rahibe hemşirelerin ülkeye getirilmesinde ve yetiştirilmesinde etkili olmuştur. Dönemin sağlık hizmetlerinin yetersiz kalması, salgın hastalıkların, savaşların olması ve ekonomik koşulların yetersiz olması gibi nedenlerle hasta bakımında rahibe hemşirelere oldukça ihtiyaç duyulmuştur. Bu nedenle hemşirelik kursları ve okulları açılarak rahibe hemşire sayısının artırılması amaçlanmıştır. Sağlık hizmetini alamayan, hastanelere gelemeyen kişilerin evlerine ziyarete giden rahibe hemşireler, Anadolu'da hemşirelik mesleğinin tanıtımını sağlamış, dönemin sosyal yaşamında aktif rol alamayan kadınla etkileşim sağlanmıştır. Rahibe hemşirelerin misyon hastanelerinde görev yapması klasik hemşireliğin oluşmasına neden olurken, zamanla yürütülen faaliyetler kapsamında hemşirelik eğitiminin standartlaştırılması ve eğitimin üniversite düzeyine taşınması, mesleki örgütlenmenin oluşturulması gibi faaliyetlerle profesyonel hemşireliğin gelişimine katkı sunmuştur.
Anahtar Kelimeler: Hemşirelik tarihi; misyoner hemşire; tıbbi misyonerlik; Anadolu'da misyonerlik faaliyetleri
ABSTRACT
The word ''mission'' not only conveys the meanings of purpose and duty but also signifies activities conducted for the spread of religion. A missionary refers to individuals sent to carry out these religious activities, such as priests, nuns, teachers, doctors, midwives, and nurse nuns, who can directly interact with the community. Missionary activities in Anatolia began in the Ottoman Period in the 1500s due to capitulations. While missionary work was initially characterized as religious activities, it was also carried out to enhance interaction between countries in areas such as health, economy, commerce, and international relations. One of the significant areas seen in missionary activities is medical missionary work. Health services were needed more due to reasons such as epidemic wars of the period. To provide health services, missionary hospitals, dispensaries, and pharmacies were opened in Anatolia. Physicians assigned to medical missionary work played a crucial role in bringing and training nurse nuns to effectively deliver health services. Due to inadequate health services of the period, the existence of epidemic diseases, wars, and insufficient economic conditions, there was a significant need for nurse nuns in patient care. Therefore, nursing courses and schools were opened to increase the number of nurse nuns. Nurse nuns visiting the homes of individuals who could not access health services or hospitals contributed to the promotion of the nursing profession in Anatolia and facilitated interaction with women who were not actively involved in the social life of the period. While the presence of nurse nuns in mission hospitals led to the formation of classical nursing, activities carried out over time, such as standardizing nursing education, elevating nursing education to university level, and attempting to establish professional organization, contributed to the development of professional nursing.
Keywords: Nursing history; missionary nurse; medical missionary; missionary activities in Anatolia
The word ''mission'' not only conveys the meanings of purpose and duty but also signifies activities conducted for the spread of religion. A missionary refers to individuals sent to carry out these religious activities, such as priests, nuns, teachers, doctors, midwives, and nurse nuns, who can directly interact with the community. Missionary activities in Anatolia began in the Ottoman Period in the 1500s due to capitulations. While missionary work was initially characterized as religious activities, it was also carried out to enhance interaction between countries in areas such as health, economy, commerce, and international relations. One of the significant areas seen in missionary activities is medical missionary work. Health services were needed more due to reasons such as epidemic wars of the period. To provide health services, missionary hospitals, dispensaries, and pharmacies were opened in Anatolia. Physicians assigned to medical missionary work played a crucial role in bringing and training nurse nuns to effectively deliver health services. Due to inadequate health services of the period, the existence of epidemic diseases, wars, and insufficient economic conditions, there was a significant need for nurse nuns in patient care. Therefore, nursing courses and schools were opened to increase the number of nurse nuns. Nurse nuns visiting the homes of individuals who could not access health services or hospitals contributed to the promotion of the nursing profession in Anatolia and facilitated interaction with women who were not actively involved in the social life of the period. While the presence of nurse nuns in mission hospitals led to the formation of classical nursing, activities carried out over time, such as standardizing nursing education, elevating nursing education to university level, and attempting to establish professional organization, contributed to the development of professional nursing.
Keywords: Nursing history; missionary nurse; medical missionary; missionary activities in Anatolia
REFERANSLAR:
- Türk Dil Kurumu [Erişim tarihi: 19.09.2024]. Erişim linki: [Link]
- Temizer A. Van' da Amerikan Board Misyonerlerinin faaliyetleri ve Van Amerikan Hastanesi [Activities of American Board Missionaries in Van and Van American Hospital]. Avrasya İncelemeleri Dergisi. 2013;2(1):69-204. [Link]
- Gündüz Ş. Misyonerlik ve Hristiyan misyonerler[Missionary and Christian missionaries]. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 2022;2(4):1-21. [Link]
- Keskinkılıç E. Osmanlı İmparatorluğu'nda misyonerlik faaliyetlerinin hukukî dayanağı [Missionary in the Ottoman Empire legal basis of activities]. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları. 2008;6:101-15. [Link]
- Yücel İ. Yakın Şarkta Batı nüfusu üzerine bir değerlendirme: Anadolu'daki Amerikan Misyon Hastaneleri (1880-1930). Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Derg. 2011;15(15):229-51. [Link]
- Kılıç R. Misyonerlik ve Türkiye'ye yönelik misyonerlik faaliyetleri [Missionary and missionary activites towards Turkey]. Türklük Bilim Araştırmaları. 2006;(19):327-42. [Link]
- Türkmen Z. Osmanlı Döneminde kapitülasyonların uygulanışına toplu bir bakış [A general overview of the application of capitulations in the Ottoman Period]. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. 1995;6(6):325-41. [Crossref]
- Pamir A. Kapitülasyon kavramı ve Osmalıya etkileri [The concept of capitulation and its effects on the Ottoman Empire]. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 2002;51(2):80-119. [Crossref]
- İnalcık H. İmtiyazât. TDV İslam Ansiklopedisi. 22. Cilt. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları; 2000. p.245-52.
- Yıldırım N. Savaşlardan Modern Hastanelere Türkiye'de Hemşirelik Tarihi. 1. Baskı. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları; 2014.
- Sezer A. Osmanlı'dan Cumhuriyet'e; Misyonerlerin Türkiye'deki eğitim ve öğretim faaliyetleri[From the Ottoman Empire to the Republic; Education and training activities of missionaries in Turkey]. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 1999;16:169-83. [Link]
- Küçük A. Hayırsever Kapitalizmi ve erken Cumhuriyet Döneminde sağlık hizmetlerinin örgütlenmesi: Rockefeller Vakfının rolü [Charitable Capitalism and the organization of health care in the early Republic: The role of the Rockefeller Foundation]. Amme İdaresi Dergisi. 2018;51:87-116. [Link]
- Maksudyan N. Physical expressions of winning hearts and minds: body politics of the american missionaries in "Asiatic Turkey." In: Okkenhaug IM, Summerer KS, eds. Christ Mission Humanit Middle East, 1850-1950. 1st ed. Leiden, Boston: BRILL; 2020. p.62-89. [Crossref]
- Taşkın F. Amerikan Board Misyonerlerinin Türkiye'deki Sağlık Faaliyetleri (1833-1923) [Health Activities of American Board Missionaries in Turkey (1833-1923)]. J Eurasian Stud. 2017;2:149-76. [Crossref]
- Güngör E. Türkiye'de Misyonerlik Faaliyetleri. Şahin ME, editör. İstanbul: Hisar Gazetesi; 1963. [Link]
- Kutkan Ö. Osmanlı İmparatorlun'nda bir misyoner hekim ve dünyası: David H. Nutting (1854-1875) tıp ve misyonerlik tarihi. Halil İnalcık Armağanı-Tarih Araştırmaları. 2018;11-35. [Link]
- Taşkın F. Diyarbakır'da Bir Misyoner Hastanesi: Diyarbakır Amerikan Hastanesi (1908-1915) [A Missionary Hospital in Diyarbakır: Diyarbakır American Hospital (1908-1915)]. J Hist Futur. 2017;3(3):110-22. [Crossref]
- Dalyan MG. Amerikan Misyonerliğinde kadın ve kadının rolü (Ortadoğu örneği) [Women and their role in American Missionary (Middle East example)]. Turkish Stud - Int Period Lang Lit Hist Turkish or Turkic. 2011;6(2):341-58. [Crossref]
- MOG. Some Nurses ' Vagaries. Am J Nurs. 1913;13(8):610-12. [Crossref]
- North RB. A mission hospital in Turkey. Am J Nurs. 1913;13(4):283. [Crossref]
- Alan G, Bolat G. The American Board And The Ottoman Women's Education. Hist Stud Int J Hist. 2011;3:105-17. [Link]
- Şimşek M. Alman Doğu Misyonunu'nun Diyarbakır'daki yetim ve sağlık çalışmaları [Orphan and health studies of the German Eastern Mission in Diyarbakır]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2019;29(1):467-75. [Crossref]
- Ünal F. Osmanlı İstanbul'unda Bir Rus Misyoner Hastanesi : Pangaltı Nikolayev Hastanesi [A Russian Missionary Hospital in Ottoman Istanbul: Pangaltı Nikolayev Hospital]. MUTAD. 2018;258(2):235-58. [Link]
- Bolat B, Ayaz R. İngiliz Misyonerlik Faaliyetlerinin Osmanlı Devleti'nin yıkılış sürecine etkileri [The effects of British Missionary Activities on the collapse of the Ottoman Empire]. Ankara Üniversitesi Türk İnkıl Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 2017;61:1-45. [Crossref]
- Çatalbaş R. Anglikan (İngiliz ) Kilisesi Misyonerliği ve Osmanlı - İngiliz ilişkilerine etkileri [Anglican Church Mission and its effects on Ottoman-British relations]. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2011;(25)163-76. [Link]
- Erhan Şentürk S. Hemşirelik Tarihi. 3. Baskı. İstanbul: Martı Ofset; 2021.
- İlikan Rasimoğlu CG. Tanzimat, hayırseverlik ve kadın: Fileles De La Charite Rahibelerinin Osmanlı İmparatorluğu topraklarına gelişi ve İstanbul'daki ilk yılları [Tanzimat, charity and woman: The arrival of the Filles De La Charité To The Ottoman State and their early years in İstanbul]. Dokuz Eylül Üniversitesi Sos Bilim Enstitüsü Dergisi. 2018;20(4):603-19. [Crossref]
- Yıldırım N. İstanbul'da sağlık hayatı. Yılmaz C, editör. Antik Çağdan XXI Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. 1. Baskı. İstanbul: İBB Kültür A.Ş.; 2015. p.92-137.
- Dodge B. American educational and missionary efforts in the nineteenth and early twentieth centuries. Ann Am Acad Pol Soc Sci. 1972;401(1):15-22. [Crossref]
- Keller DB, Keller RS. American Board Schools in Turkey. In: Putney C, Burlin PT, eds. The Role of the American Board in the World: Bicentennial Reflections on the Organization's Missionary Work, 1810-2010. 1st ed. Eugene, Oregon: Wipf & Stock; 2012. p.47-74.
- Kuzgun M, Güher E. Amerikalı misyonerlerin Anadolu'da yardım faaliyetleri çerçevesinde sağlık misyonu [the healthcare mission of American missionaries in line with the aid activities in Turkey]. J Turkish Stud. 2015;10(9):505-53. [Crossref]
- Van Zandt JE. A Training School for Nurses in the Turkish Empire. Am J Nurs. 1909;9(4):274-6. [Crossref]
- Tozkoparan N. Sivas Amerikan Hastanesi [Sivas American Hospital]. Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi. 2014;14(28):81-102. [Link]
- Özdemir E. Osmanlı Devleti'nde sağlık alanında yapılan misyonerlik faaliyetlerine bir örnek : Amerikan Board'un Konya Tıbbî Misyonu [An example of missionary activities in the medical field in the Ottoman Empire: The Medical Mission of the American Board in Konya]. Hist Stud Int J Hist. 2013;5(1):311-23. [Crossref]
- Medical missionary work at Konia, Asia Minor : A report of the American Christian Hospital for the year ending June 30, 1914. [Link]
- Taşkın F, Yorulmaz Ş. Adana'da Bir Misyoner Hastanesi : Adana International Hastanesi (1909-1934) [A Missionary Hospital in Adana: Adana International Hospital (1909-1934)]. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi. 2018;8(1):91-110. [Link]
- Bewer AC. The Medical Missionary Association of Turkey. Am J Nurs. 1908;9(2):118-20. [Crossref]
- Çabuk M. Amerikan Board Arşivi ne göre misyonerlerin Adana, Antep ve Maraş'ta müslüman halka yönelik faaliyetleri [According to the American Board Archive, the activities of missionaries towards the Muslim people in Adana, Antep and Maraş]. Hist Stud Int J Hist. 2018;10(10):47-56. [Crossref]
- Erdem M, Rose KW. American Philanthropyi Republican Turkey; the Rockefeller an Ford Foundations. The Turkhis Yearbook of İnternational Relations. 2000;31:131-57. [Link]
- Rose KW, Hollow S. The Rockefeller Foundation's Fellowship Program in Turkey. 1925. [Link]
- Küçük A. Hayırseverliğin ötesi: Türkiye'de nüfus ve tarım politikalarında Rockefeller etkisi [Beyond philanthropy: The Rockefeller effect on population and agricultural policies in Turkey]. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 2020;75(4):1491-516. [Crossref]
- İnce F. Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivinde bulunan 1931 ve 1962 Yılları arasındaki belgelerden Türkiye'de görev yaptıkları belirlenen yabancı hemşireler[Foreign nurses who were determined to have worked in Turkey from the documents between 1931 and 1962 in the State Archives Republic Archive]. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi. 2020;10(3):346-59. [Crossref]
- Çamlıca T, Kartal H. Hemşirelik eğitiminin tarihsel gelişimi[Historical development of nursing education]. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2021;29(1):142-8. [Crossref]
- Wyatt L. A History of Nursing. 1st ed. Stroud, England: Amberley Publishing; 2019.
- Egenes KJ. History of nursing. In: Roux G, Halstead AJ, eds. Issues and Trends in Nursing: Essential Knowledge for Today and Tomorrow. 1st ed. Sudbury, Mass: Jones and Bartlett Publishers; 2009. p.1-26.
- Yurttaş A. Hemşireliğin doğası. Karaca Kaşıkçı M, Akın E, editörler. Temel Hemşirelik. 1. Baskı. İstanbul: Vizyon Basımevi; 2021.
- Resmî Gazate (19.4.2011, Sayı: 27910) sayılı Hemşirelik Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliği; 2011. [Erişim tarihi: 28 Ocak 2024]. Erişim linki: [Link]
.: İşlem Listesi