.: DERLEME
Uygarlık Tarihinde Salgınların Toplumsal Etkilerine Kısa Bir Bakış ve COVID-19 Analizi: Geleneksel Derleme
A Brief Overview of the Social Effects of Outbreaks in the History of Civilization and COVID-19 Analysis: A Traditional Review
Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2024;32(1):76-86
doi: 10.5336/mdethic.2023-99639
Makale Dili: TR
Tam Metin
ÖZET
Bu çalışmada, salgın hastalıkların uygarlık tarihi boyunca toplumlar üzerindeki etkilerine kısaca değinilmiştir. Tarihte meydana gelen büyük çaplı salgınların yol açtığı ölümler ve bu ölümlerin sonucunda oluşan sosyolojik, politik, ekonomik ve kültürel değişimler üzerinde durularak salgın hastalıklar farklı yönleriyle analiz edilmiştir. Salgın hastalıkların yol açtığı demografik ve sosyolojik yıkımların yanı sıra başta sağlık bilimi olmak üzere birçok alanda tetiklediği teknolojik yeniliklere de değinilerek yapılan değerlendirmelerde, salgın hastalıkların farklı toplumsal sınıf ve tabakaları etkileme biçimi değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmenin yapılmasının temel motivasyonu, salgınların uygarlığın gelişim çizgisi üzerinde olumlu veya olumsuz nasıl bir etki yarattığını anlamaktır. Bu bağlamda uygarlık tarihinde meydana gelen en büyük salgın hastalıklar üzerinde durularak, bu hastalıkların yol açtığı temel toplumsal durumlar irdelenmiştir. Milattan sonra ilk yüzyıllardan günümüze meydana gelmiş olan veba, çiçek, kızamık, kolera, edinilmiş immün yetmezlik sendromu, İspanyol gribi gibi hastalıklar ve etkileri üzerinde durulduktan sonra sonuç bölümünde ise günümüzde koronavirüs hastalığı-2019 pandemisinin yol açtığı ekonomik, psikolojik ve sosyolojik sorunlar değerlendirilmiştir. Geçmişte ve günümüzde olduğu gibi gelecekte de insanların ve diğer canlıların yaşamı için büyük bir tehlike arz eden salgınların bütünlüklü bir bakış açısıyla değerlendirilmesi söz konusu sorunla ilgili tedbirlerin alınması için oldukça önemlidir. Dolayısıyla salgınların geçmişte yarattığı etkileri bilmek, gelecekte yaşanması muhtemel olan salgınlarla mücadelede bizlere kolaylık sağlayacaktır.
Anahtar Kelimeler: Salgınlar; pandemik; COVID-19; tarih; halk sağlığı
Bu çalışmada, salgın hastalıkların uygarlık tarihi boyunca toplumlar üzerindeki etkilerine kısaca değinilmiştir. Tarihte meydana gelen büyük çaplı salgınların yol açtığı ölümler ve bu ölümlerin sonucunda oluşan sosyolojik, politik, ekonomik ve kültürel değişimler üzerinde durularak salgın hastalıklar farklı yönleriyle analiz edilmiştir. Salgın hastalıkların yol açtığı demografik ve sosyolojik yıkımların yanı sıra başta sağlık bilimi olmak üzere birçok alanda tetiklediği teknolojik yeniliklere de değinilerek yapılan değerlendirmelerde, salgın hastalıkların farklı toplumsal sınıf ve tabakaları etkileme biçimi değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmenin yapılmasının temel motivasyonu, salgınların uygarlığın gelişim çizgisi üzerinde olumlu veya olumsuz nasıl bir etki yarattığını anlamaktır. Bu bağlamda uygarlık tarihinde meydana gelen en büyük salgın hastalıklar üzerinde durularak, bu hastalıkların yol açtığı temel toplumsal durumlar irdelenmiştir. Milattan sonra ilk yüzyıllardan günümüze meydana gelmiş olan veba, çiçek, kızamık, kolera, edinilmiş immün yetmezlik sendromu, İspanyol gribi gibi hastalıklar ve etkileri üzerinde durulduktan sonra sonuç bölümünde ise günümüzde koronavirüs hastalığı-2019 pandemisinin yol açtığı ekonomik, psikolojik ve sosyolojik sorunlar değerlendirilmiştir. Geçmişte ve günümüzde olduğu gibi gelecekte de insanların ve diğer canlıların yaşamı için büyük bir tehlike arz eden salgınların bütünlüklü bir bakış açısıyla değerlendirilmesi söz konusu sorunla ilgili tedbirlerin alınması için oldukça önemlidir. Dolayısıyla salgınların geçmişte yarattığı etkileri bilmek, gelecekte yaşanması muhtemel olan salgınlarla mücadelede bizlere kolaylık sağlayacaktır.
Anahtar Kelimeler: Salgınlar; pandemik; COVID-19; tarih; halk sağlığı
ABSTRACT
The consequences of epidemic diseases on societies throughout history are briefly discussed in this study. Epidemic diseases have been studied from several perspectives, with an emphasis on the mortality caused by large-scale epidemics throughout history, as well as the sociological, political, economic, and cultural changes that resulted from these deaths. In addition to the demographic and sociological devastation caused by epidemic diseases, the technological innovations they sparked in many fields, particularly health science, were assessed, as was the way epidemic diseases affected different social classes and layers. The fundamental reason for doing this assessment is to learn about the effects of epidemics on the development of civilization, both favorably and negatively. In this context, the most devastating epidemic diseases in human history were highlighted, as were the basic socioeconomic circumstances generated by these diseases. Following a discussion of diseases such as plague, smallpox, measles, cholera, acquired immunodeficiency syndrome, and Spanish flu that have occurred from the first centuries of Christ to the present day, the conclusion section discusses the economic, psychological, and sociological effects caused by the coronavirus disease-2019 pandemic. Problems have been assessed. It is critical to examine epidemics that pose a significant threat to the lives of humans and other living things in the future, as well as in the past and present, from a holistic viewpoint in order to take appropriate safeguards. As a result, understanding the effects of previous epidemics will make it easier for us to combat future epidemics.
Keywords: Outbreaks; pandemics; COVID-19; history; public health
The consequences of epidemic diseases on societies throughout history are briefly discussed in this study. Epidemic diseases have been studied from several perspectives, with an emphasis on the mortality caused by large-scale epidemics throughout history, as well as the sociological, political, economic, and cultural changes that resulted from these deaths. In addition to the demographic and sociological devastation caused by epidemic diseases, the technological innovations they sparked in many fields, particularly health science, were assessed, as was the way epidemic diseases affected different social classes and layers. The fundamental reason for doing this assessment is to learn about the effects of epidemics on the development of civilization, both favorably and negatively. In this context, the most devastating epidemic diseases in human history were highlighted, as were the basic socioeconomic circumstances generated by these diseases. Following a discussion of diseases such as plague, smallpox, measles, cholera, acquired immunodeficiency syndrome, and Spanish flu that have occurred from the first centuries of Christ to the present day, the conclusion section discusses the economic, psychological, and sociological effects caused by the coronavirus disease-2019 pandemic. Problems have been assessed. It is critical to examine epidemics that pose a significant threat to the lives of humans and other living things in the future, as well as in the past and present, from a holistic viewpoint in order to take appropriate safeguards. As a result, understanding the effects of previous epidemics will make it easier for us to combat future epidemics.
Keywords: Outbreaks; pandemics; COVID-19; history; public health
REFERANSLAR:
- Nikiforuk A, ed. Erkanlı S, çeviri editörü. Mahşerin Dördüncü Atlısı: Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. 7. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları; 2018. p.27.
- Ponting C, ed. Başçı A, çeviri editörü. Dünyanın Yeşil Tarihi: Çevre ve Büyük Uygarlıkların Çöküşü. 3. Baskı. İstanbul: Sabancı Üniversitesi; 2007. p.248-73.
- Very Well Health [Internet]. Ⓒ2023 Dotdash Media, Inc. [Cited: May 24, 2023]. What is the difference between a pandemic and an epidemic. Available from: [Link]
- Visual Capitalist [Internet]. ©2023 Visual Capitalist [Cited: May 24, 2023]. Visualizing the history of pandemics. Available from: [Link]
- World Population History [Internet]. [Cited: May 24, 2023]. Antonine Plague (165-180). Available from: [Link]
- Morris I, ed. Çağalı Güven G, editör. Dünyaya Neden Batı Hükmediyor (Şimdilik). 4. Baskı. İstanbul: Alfa Yayıncılık; 2017. p.347-461.
- Russell JC. Population in Europe 500-1500. Cipolla CM. Vol. 1. The Fontana Economic History of Europe: The Middle Ages; 1972. p.25.
- Harman C, eds. Kocabaşoğlu U, çeviri editörü. Halkların Dünya Tarihi: Taş Devri'nden Yeni Binyıla. 5. Baskı. İstanbul: Yordam Kitap; 2016, p.110.
- Anievas A, Nişancıoğlu K. Uzun 13. Yüzyıl: Yapısal Kriz, Konjonktürel Felaket. Batı'nın Egemenliği Nasıl Kuruldu?: Kapitalizmin Jeopolitik Kökenleri. 1. Baskı. İstanbul: Yordam Kitap; 2020. p.99.
- Vikipedi [İnternet]. [Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023]. Mahşerin dört atlısı. Erişim linki: [Link]
- Hays JN. Second Plague Pandemic, 1346-1844. Epidemics and Pandemics: Their Impacts on Human History. 1st ed. USA: Bloomsbury Publishing; 2005. p.62.
- Centers for Disease Control and Prevention [Internet]. ©2023 U.S. Department of Health & Human Services [Cited: June 2, 2023]. Symptoms. Available from: [Link]
- Centers for Disease Control and Prevention [Internet]. ©2023 U.S. Department of Health & Human Services [Cited: June 2, 2023]. Frequently Asked Questions (FAQ) About Plague. Available from: [Link]
- Boccaccio G, ed. Yeni N, çeviri editörü. Decameron. 1. Baskı. İstanbul: Alfa Yayıncılık; 2019.
- Obelisk Art History [Internet]. © Obelisk Art History 2022 [Cited: May 28, 2023]. The triumph of death. Available from: [Link]
- Davis JD, ed. Bıçakçı B, çeviri editörü. İnsanın Hikayesi: Taş Devrinden Bugüne Tarihimiz. 16. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları; 2019. p.193.
- Brennert R. Agrarian Class structure and Economic Development in Pre-industrial Europe. Aston TH, Philpin CHE, ed. Brenner Debate. 1st ed. Cambridge: Cambridge University Press; 1987. p.35.
- Boyd D. A plethora of plagues. Plagues and Pandemics: Black Death, Coronaviruses and Other Killer Diseases Throughout History. 1st ed. Philadelphia: Pen & Sword; 2022. p.64.
- Artvinli F. Salgınların Tarihi: Toplumsal ve Siyasal Açıdan Kısa Bir Bakış. Türk Tabipler Birliği Altıncı Ay Değerlendirme Raporu. 2020. [Link]
- Mussap CJ. The Plague Doctor of Venice. Intern Med J. 2019;49(5):671-6. [Crossref] [PubMed]
- Britannica [Internet]. ©2023 Encyclopædia Britannica, Inc [Cited: May 25, 2023]. Plague doctor. Available from: [Link]
- Tıp Dünyası [İnternet]. ©2021 Türk Tabipleri Birliği Tıp Dünyası [Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023]. Veba Doktoru-Dr. Schnabel Von Rom. Erişim linki: [Link]
- Parıldar H, Dikici MF. Pandemiler tarihi [History of pandemics]. Klinik Tıp Aile Hekimliği. 2020;12(1):1-8. [Link]
- Centers for Disease Control and Prevention [Internet]. ©2023 U.S. Department of Health & Human Services [Cited: June 2, 2023]. Transmission. Available from: [Link]
- Centers for Disease Control and Prevention [Internet]. ©2021 U.S. Department of Health & Human Services [Cited: May 29, 2023]. Available from: [Link]
- Diamond J. Çatışan yarıküreler. Tüfek, Mikrop ve Çelik. 21. Baskı. Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları; 2010. p.495.
- Osterhammel, J, ed. Tüzel M, çeviri editörü. Dönüşen Dünya: Küresel 19. Yüzyıl Tarihi. 1. Baskı. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları; 2022. p.257.
- Ardic A, Turan E. Nursing care management based on the Omaha system for inpatients diagnosed with COVID-19: An electronic health record study. J Adv Nurs. 2021;77(6):2709-17. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- World Health Organization [Internet]. ©2023 WHO [Cited: September 22, 2023]. WHO COVID-19 dashboard. Available from: [Link]
- Sezgin D, Dost A, Esin MN. Experiences and perceptions of Turkish intensive care nurses providing care to Covid-19 patients: A qualitative study. Int Nurs Rev. 2022;69(3):305-17. [Crossref] [PubMed]
- Nye JS, ed. İnan-Aydın R, çeviri editörü. Yumuşak Güç: Dünya Siyasetinde Başarının Araçları. 19. Baskı. Ankara: BB101 Yay; 2018.
- Arrighi G. The Long Twentieth Century: Money, Power, and the Origins of Our Times. 1st ed. NY: Verso; 1994.
- Ergin E, Altinel B, Aktas E. A mixed method study on global warming, climate change and the role of public health nurses from the perspective of nursing students. Nurse Educ Today. 2021;107:105144. [Crossref] [PubMed]
- Kavuncuoğlu D, Evci Kiraz ED. Hastalık yüküne yeni yük: iklim değişikliğinin sağlık etkileri [New burden to the burden of disease health effects of climate change]. Climatehealth. 2022;2(2):22-30. [Link]
.: İşlem Listesi