Tıp Tarihi Araştırmalarında Osmanlı Arşivinin Yeri
The Place of the Ottoman Archive in Medical History Research
Çakıcı M. Tıp tarihi araştırmalarında Osmanlı arşivinin yeri. Gültekin E, editör. Türk-İslam Tıp Tarihi Araştırmalarında Kaynaklar. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2024. p.64-70.
Makale Dili: TR
Ücretsiz Erişim
ÖZET
Osmanlı Devleti, genel olayları ve idari yapılardan çıkan kararları düzgün bir şekilde kayıt altına aldığı için birçok alanda olduğu gibi, tıp tarihi alanında da, oldukça fazla arşiv materyaline ulaşmak mümkündür. Bu kayıtlar tıp eğitimi, hekim, cerrah, eczacı ve diğer sağlık görevlileri, hastalıklar ve tedavisi, kullanılan ilaçlar, sağlık hizmetlerinin maliyeti, hülasa Osmanlı Devleti'nin sağlık politikaları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Tanzimat öncesinde, tıp eğitiminin medrese ve dârüşşifalarda yapıldığı, sağlık personelinin usta - çırak ilişkisi içerisinde becerilerini ve uzmanlıklarını geliştirdiği anlaşılmaktadır. Sağlık politikalarının uygulanmasında, baş aktör hekimbaşıdır. Hekimbaşı, saraydaki hekimlerin başı olarak padişah ve hareminin sağlığından sorumlu olan kişidir. Aynı zamanda Osmanlı Devleti'ndeki hekim, cerrah, kehhal, eczacı gibi sağlık personelinin atanmasını teklif eden veya atanacak kişiyi padişahın onayına sunan kişi olarak da, hekimbaşı öne çıkmaktadır. Ayrıca diğer sağlık konularında önlem almak da görevleri arasındadır. Saray dışında, tıp ve sağlıkla ilgili konularda bazı kurumlar ön planda yer almaktaydı. Bu kurumların başında dârüşşifalar ve ordu gelmekteydi. Dârüşşifalar hem tıp eğitimi, hem de halka sağlık hizmeti vermekteydi. Askeri kurumlarda, askeri hastanelerde, özellikle ordularda hekim, cerrah, eczacı ve diğer sağlık personeli istihdam edilmekteydi. Tanzimat'tan sonra sağlık alanında yasal düzenlemelerin yapıldığı; tıp ve sağlık eğitiminin daha standart bir hâle geldiği görülmektedir. Nitekim modern eğitim veren bir tıp mektebi, Tersane-i Âmire içinde ''Tıphane'' adıyla kuruldu. Sıhhiye Nezareti'nin kurulmasıyla hekimbaşılık kurumunun görevlerinin büyük bir kısmı, adı geçen kuruma verildi. Sıhhiye Nezareti'nin kurulması ve sağlık konuları hakkında birçok yasal düzenleme yapılmasıyla koruyucu sağlık hizmetleri konusunda da adımlar atıldı. Böylece özellikle salgın hastalıkların önlenmesine yönelik tedbirler alınmış oldu. Osmanlı Arşivi'nde yukarıda kısaca özetlenenlerle birlikte burada yer verilemeyen konularda da yüz binlerce belge ve defter kaydı bulunmaktadır. Dolayısıyla tıp tarihi açısından Osmanlı Arşivi büyük bir öneme sahiptir.
Anahtar Kelimeler: Tıp Tarihi; hekim; ilaç; Osmanlı Arşivi
Osmanlı Devleti, genel olayları ve idari yapılardan çıkan kararları düzgün bir şekilde kayıt altına aldığı için birçok alanda olduğu gibi, tıp tarihi alanında da, oldukça fazla arşiv materyaline ulaşmak mümkündür. Bu kayıtlar tıp eğitimi, hekim, cerrah, eczacı ve diğer sağlık görevlileri, hastalıklar ve tedavisi, kullanılan ilaçlar, sağlık hizmetlerinin maliyeti, hülasa Osmanlı Devleti'nin sağlık politikaları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Tanzimat öncesinde, tıp eğitiminin medrese ve dârüşşifalarda yapıldığı, sağlık personelinin usta - çırak ilişkisi içerisinde becerilerini ve uzmanlıklarını geliştirdiği anlaşılmaktadır. Sağlık politikalarının uygulanmasında, baş aktör hekimbaşıdır. Hekimbaşı, saraydaki hekimlerin başı olarak padişah ve hareminin sağlığından sorumlu olan kişidir. Aynı zamanda Osmanlı Devleti'ndeki hekim, cerrah, kehhal, eczacı gibi sağlık personelinin atanmasını teklif eden veya atanacak kişiyi padişahın onayına sunan kişi olarak da, hekimbaşı öne çıkmaktadır. Ayrıca diğer sağlık konularında önlem almak da görevleri arasındadır. Saray dışında, tıp ve sağlıkla ilgili konularda bazı kurumlar ön planda yer almaktaydı. Bu kurumların başında dârüşşifalar ve ordu gelmekteydi. Dârüşşifalar hem tıp eğitimi, hem de halka sağlık hizmeti vermekteydi. Askeri kurumlarda, askeri hastanelerde, özellikle ordularda hekim, cerrah, eczacı ve diğer sağlık personeli istihdam edilmekteydi. Tanzimat'tan sonra sağlık alanında yasal düzenlemelerin yapıldığı; tıp ve sağlık eğitiminin daha standart bir hâle geldiği görülmektedir. Nitekim modern eğitim veren bir tıp mektebi, Tersane-i Âmire içinde ''Tıphane'' adıyla kuruldu. Sıhhiye Nezareti'nin kurulmasıyla hekimbaşılık kurumunun görevlerinin büyük bir kısmı, adı geçen kuruma verildi. Sıhhiye Nezareti'nin kurulması ve sağlık konuları hakkında birçok yasal düzenleme yapılmasıyla koruyucu sağlık hizmetleri konusunda da adımlar atıldı. Böylece özellikle salgın hastalıkların önlenmesine yönelik tedbirler alınmış oldu. Osmanlı Arşivi'nde yukarıda kısaca özetlenenlerle birlikte burada yer verilemeyen konularda da yüz binlerce belge ve defter kaydı bulunmaktadır. Dolayısıyla tıp tarihi açısından Osmanlı Arşivi büyük bir öneme sahiptir.
Anahtar Kelimeler: Tıp Tarihi; hekim; ilaç; Osmanlı Arşivi
ABSTRACT
Since the Ottoman Empire kept good records of its events and actions, and so, as in many other fields, there is a great deal of archival material in the field of medical history. These records provide important information on medical education, doctors, surgeons, pharmacists and other health officials, diseases and their treatments, medicines used and the cost of health services. In short, they shed light on the health policies of the Ottoman Empire. Before the Tanzimat period, medical education was generally provided in medreses and dârüşşifas [hospitals], and health practitioners developed their skills and expertise in a master-apprentice relationship. As the head of the palace physicians, Hekimbaşı, the chief physician played a central role in the implementation of health policy, being responsible for the health of the Sultan and his harem. At the same time, the chief physician was the official who proposed the appointment of health personnel such as physicians, surgeons, kehhal [ophtalmologist], pharmacists, etc. in the Ottoman Empire or submitted the person to be appointed to the approval of the Sultan. Furthermore, it was also among his duties to take measures in other health matters. Apart from the palace, several other institutions were also important in the field of medicine and health. The most prominent of these were the Dârüşşifas and the army. Dârüşşifas provided medical education and health services to the public. Physicians, surgeons, pharmacists and other health professionals were employed in military institutions, military hospitals and armies. After the Tanzimat, health legislation was introduced, and medical and health education was standardised. As a matter of fact, a modern medical school was established in Tersane-i Âmire under the name of ''Tıphane''. With the establishment of the Ministry of Health, many of the duties previously carried out by the chief physician were transferred to this new institution. The establishment of the Ministry of Health and the enactment of a number of health-related laws have led to steps being taken in the area of preventive health services. In particular, measures were taken to prevent epidemic diseases. There are hundred thousands of documents and notebooks in the Ottoman Archives on the issues briefly summarised above, in addition to those which are not included here. Therefore, the Ottoman Archive is of great importance in terms of medical history.
Keywords: History of medicine; physician; medicine; Ottoman Archives
Since the Ottoman Empire kept good records of its events and actions, and so, as in many other fields, there is a great deal of archival material in the field of medical history. These records provide important information on medical education, doctors, surgeons, pharmacists and other health officials, diseases and their treatments, medicines used and the cost of health services. In short, they shed light on the health policies of the Ottoman Empire. Before the Tanzimat period, medical education was generally provided in medreses and dârüşşifas [hospitals], and health practitioners developed their skills and expertise in a master-apprentice relationship. As the head of the palace physicians, Hekimbaşı, the chief physician played a central role in the implementation of health policy, being responsible for the health of the Sultan and his harem. At the same time, the chief physician was the official who proposed the appointment of health personnel such as physicians, surgeons, kehhal [ophtalmologist], pharmacists, etc. in the Ottoman Empire or submitted the person to be appointed to the approval of the Sultan. Furthermore, it was also among his duties to take measures in other health matters. Apart from the palace, several other institutions were also important in the field of medicine and health. The most prominent of these were the Dârüşşifas and the army. Dârüşşifas provided medical education and health services to the public. Physicians, surgeons, pharmacists and other health professionals were employed in military institutions, military hospitals and armies. After the Tanzimat, health legislation was introduced, and medical and health education was standardised. As a matter of fact, a modern medical school was established in Tersane-i Âmire under the name of ''Tıphane''. With the establishment of the Ministry of Health, many of the duties previously carried out by the chief physician were transferred to this new institution. The establishment of the Ministry of Health and the enactment of a number of health-related laws have led to steps being taken in the area of preventive health services. In particular, measures were taken to prevent epidemic diseases. There are hundred thousands of documents and notebooks in the Ottoman Archives on the issues briefly summarised above, in addition to those which are not included here. Therefore, the Ottoman Archive is of great importance in terms of medical history.
Keywords: History of medicine; physician; medicine; Ottoman Archives
.: İşlem Listesi