Veteriner Jinekolojide Kullanılan Klinik Tanı Yöntemlerine Güncel Yaklaşımlar Özel Sayısı
.: EDİTÖRDEN
Sayı Editöründen
Editorials
Makale Dili: TR
Veteriner hekimlerin alanlarında başarılı olabilmeleri için öncelikle müdahale edecekleri olguların tanısını doğru koymaları gerekmektedir. Doğru tanıyla beraber vakanın tedavi sürecinin de başarıyla sonuçlanacağı bir gerçektir. Bu amaçla gerek pet veteriner hekimleri, gerekse çiftlik hayvanları veteriner hekimleri olarak çalışan meslektaşlarımızın rahatlıkla fizyolojik ve patolojik olguların tanısında kullanabilecekleri ve teşhislerinde faydalanabilecekleri birçok teknolojik aletler ve uygulamalar bulunmaktadır. Veteriner hekimlerin bunlardan nasıl yararlanacaklarını iyi bilmeleri klinik uygulamaları sırasında tedavi başarılarının artmasına, daha doğru işler yapmalarına ve buna paralel olarak hasta potansiyellerinin yükselmesine neden olacaktır.
Veteriner jinekolojide dişi üreme organlarının muayenesi, klinik uygulama süreçlerinin başında yer alır. Klinik muayene ile hastalıkların tanısı konulmakta, mevcut patolojik durumun şiddeti belirlenmekte ve tedavi sürecinin doğru planlanmasına olanak sağlanmaktadır. Bunların yanı sıra fizyolojik süreçler olan seksüel siklus döneminin belirlenmesi, uygun çiftleştirme/tohumlama zamanının tespiti, gebelik ve doğum sürecinin kontrolü gibi durumlarda da genital organların muayenesi yapılmaktadır. Bu amaçlarla gerek patolojik gerekse fizyolojik durumlarda hasta sahibinden alınan ayrıntılı anamnez çok önemlidir. Bunun ardından tanıda ön fikir vermesi amacıyla hayvanın genel muayenesi dikkatle gerçekleştirilmelidir. Daha sonra genital organların muayenesinin belirli bir sistematik içinde yapılması gerekir. Başlangıç olarak genital bölgeye ve vulvaya dış bakı sonrasında, büyükbaşlarda rektal muayene ve spekulumla vajinal muayene yapılır. Küçükbaş çiftlik hayvanları ile kedi ve köpeklerde ise vulvanın muayenesi sonrasında bir spekulum yardımıyla vajinanın gözlenmesiyle devam eder. Bu muayenelere destek verecek önemli uygulamalar olan vajinal smear, endometriyal sitoloji ve biyopsi, genital organların mikrobiyolojik yoklamaları, ultrasonografi ve endokrinolojik analiz sonuçlarının da birlikte değerlendirilmesiyle, reprodüktif problemlerin tanısında ve sağaltımında doğru bir yol ortaya konulabilmektedir.
Tanısal görüntüleme, veteriner hekimliğinin en önemli diyagnostik destek unsurlarından birisidir. Teknolojinin ilerlemesine paralel olarak veteriner hekimlik alanında da görüntüleme yöntemlerinde ileri teknik cihazların kullanılması yaygınlaşmaya başlamıştır. Tanı amacıyla kullanılan görüntüleme yöntemleri daha etkili ve güvenli bir şekilde teşhis ve tedaviyi mümkün hâle getirmektedir. Ultrason en sık tercih edilen görüntüleme seçeneğidir. Ultrasonografik muayenenin önemli avantajlarından biri; hayvan ve hekim açısından zararsız olması ve güvenli bir şekilde tekrarlanabilmesidir. Kolay edinilebilir, kolay ve çabuk uygulanabilir bir teknolojidir. Satın alma maliyeti dışında rutin kullanım masrafları düşüktür.Muayene sonucu o anda elde edilebilir, mevcut durumun gelişimini seri muayeneler hâlinde takip etmeyi mümkün kılar. Bunun yanı sıra bilgisayarlı tomografi (BT) ve nükleer manyetik rezonans (MR) görüntüleme yöntemlerinden de özellikle pet hekimliğinde, akademik alanda ve araştırmalarda yararlanılmaktadır.
Ultrason muayenesi, uzun yıllardan beri veteriner jinekolojinin vazgeçilmez bir muayene yöntemi hâline gelmiştir. Önceleri hakkında sınırlı bilgiye sahip olunan foliküler dalga, embriyonik izlem, ovulasyona ilişkin değişiklikler, uterus ve ovaryumun patolojik durumları, cinsiyet tayini, meme fizyolojisi ve patolojileri, dişi köpeklerde meme tümörleri gibi olgular hakkında ultrasonografinin rutin muayenelerde kullanımıyla detaylı bilgilere ulaşılmaktadır. İneklerde sürü sağlığı ve yönetiminde fertilite takibi açısından rutin ekipmanlardan biri hâline gelen ultrasonografi, gebelik muayenesinin ötesinde kullanım alanı bulmuştur. Özellikle laktasyon döneminde ovaryum dinamiğinin takip edilmesi, başta beslenme olmak üzere grupların sevk ve idaresi hakkında erken dönemde müdahale edilmesine yardımcı olmaktadır. Kısraklarda etkili ikizlik yönetimi, erken embriyonik ölümlerin tanısı, fetal gelişme, cinsiyet tayini, uterusta sıvı veya hava birikimi, kistler, apse ve neoplazi gibi patolojik olguların tanısı yapılabilmektedir. Ayrıca fizyolojik olarak östrus siklusunun aşamaları, en uygun çiftleştirme zamanının belirlenmesi, erken gebelik tanısı, foliküler gelişim ve sayısının belirlenmesi, korpus luteumun morfolojisinin belirlenmesi, anovulatorik veya hemorajik foliküller saptanabilmektedir. Koyun ve keçilerde senkronizasyon ve suni tohumlama gibi uygulamaların yaygın olmaması, çiftleşme tarihinin bilinmemesi, çoklu gebelik oranlarının yüksek olması ve gebelik toksemisi riski gibi nedenler bu hayvanlarda ultrasonografi muayenelerini daha önemli hâle getirmektedir. Köpek ve kedilerde gebelik muayenesi ve gebelik sürecinin izlenmesi, kistik endometriyal hiperplazi ve pyometra gibi uterus hastalıklarının teşhisi ve tedavilerinin takibi gibi çeşitli alanlarda oldukça sık kullanılmaktadır. Gerçek zamanlı B mode ultrasonografinin rutin kullanıma kavuşmasının ardından kontrastlığı artırılmış ultrasonlar, doppler ultrasonlar, çok boyutlu ultrasonlar ve bilgisayar destekli görüntü analiz sistemleri gibi çeşitli kullanım alanları bulunmaktadır.
Diğer bir ileri teknoloji yöntemi olan laparoskopi ise, veteriner jinekolojide tanı ve tedavi amacıyla kullanılan transperitonal endoskopik bir tekniktir. Veteriner hekimlikte laparoskopi, insan hekimliğinde olduğu gibi jinekoloji alanında da kullanılmaya başlanmıştır. Henüz yeterince yaygınlaşmamış olmakla birlikte; laparoskopi, veteriner hekimler ve hayvan sahiplerinin her geçen gün daha fazla ilgisini çekmektedir. Hızla gelişen teknolojiler, devam eden ayrıntılı bilimsel çalışmalar ve artan ihtiyaçla birlikte özellikle veteriner jinekolojide endokrin klinik tanı yöntemleri her geçen gün ilerleme kaydetmektedir. Evcil hayvanlarda güç doğumlarda klinik tanının doğru yapılması ise güç doğumlarda tedavi girişiminin doğru seçimine olanak tanımaktadır. Bu sayede anne ve yavru hayatı kurtarılabilmekte, hem hayvan sağlığına hem de ülke ekonomisine katkı sağlanmaktadır.
Bütün bu amaçlar doğrultusunda sunulan bu sayıda veteriner jinekolojide kullanılan klinik tanı yöntemleri güncel bir şekilde ele alınarak, kullanıldıkları alanlar ve önemleri üzerinde durulmuştur.
Bu sayının hazırlanmasında emek harcayarak değerli katkılarını esirgemeyen tüm bölüm yazarı meslektaşlarıma teşekkürlerimi iletiyorum. Aktarılan bilgilerin veteriner jinekoloji alanında tüm veteriner hekimlere faydalı olması dileklerimle saygılar sunarım.
Prof. Dr. Mehmet UÇAR
Sayı Editörü
Veteriner jinekolojide dişi üreme organlarının muayenesi, klinik uygulama süreçlerinin başında yer alır. Klinik muayene ile hastalıkların tanısı konulmakta, mevcut patolojik durumun şiddeti belirlenmekte ve tedavi sürecinin doğru planlanmasına olanak sağlanmaktadır. Bunların yanı sıra fizyolojik süreçler olan seksüel siklus döneminin belirlenmesi, uygun çiftleştirme/tohumlama zamanının tespiti, gebelik ve doğum sürecinin kontrolü gibi durumlarda da genital organların muayenesi yapılmaktadır. Bu amaçlarla gerek patolojik gerekse fizyolojik durumlarda hasta sahibinden alınan ayrıntılı anamnez çok önemlidir. Bunun ardından tanıda ön fikir vermesi amacıyla hayvanın genel muayenesi dikkatle gerçekleştirilmelidir. Daha sonra genital organların muayenesinin belirli bir sistematik içinde yapılması gerekir. Başlangıç olarak genital bölgeye ve vulvaya dış bakı sonrasında, büyükbaşlarda rektal muayene ve spekulumla vajinal muayene yapılır. Küçükbaş çiftlik hayvanları ile kedi ve köpeklerde ise vulvanın muayenesi sonrasında bir spekulum yardımıyla vajinanın gözlenmesiyle devam eder. Bu muayenelere destek verecek önemli uygulamalar olan vajinal smear, endometriyal sitoloji ve biyopsi, genital organların mikrobiyolojik yoklamaları, ultrasonografi ve endokrinolojik analiz sonuçlarının da birlikte değerlendirilmesiyle, reprodüktif problemlerin tanısında ve sağaltımında doğru bir yol ortaya konulabilmektedir.
Tanısal görüntüleme, veteriner hekimliğinin en önemli diyagnostik destek unsurlarından birisidir. Teknolojinin ilerlemesine paralel olarak veteriner hekimlik alanında da görüntüleme yöntemlerinde ileri teknik cihazların kullanılması yaygınlaşmaya başlamıştır. Tanı amacıyla kullanılan görüntüleme yöntemleri daha etkili ve güvenli bir şekilde teşhis ve tedaviyi mümkün hâle getirmektedir. Ultrason en sık tercih edilen görüntüleme seçeneğidir. Ultrasonografik muayenenin önemli avantajlarından biri; hayvan ve hekim açısından zararsız olması ve güvenli bir şekilde tekrarlanabilmesidir. Kolay edinilebilir, kolay ve çabuk uygulanabilir bir teknolojidir. Satın alma maliyeti dışında rutin kullanım masrafları düşüktür.Muayene sonucu o anda elde edilebilir, mevcut durumun gelişimini seri muayeneler hâlinde takip etmeyi mümkün kılar. Bunun yanı sıra bilgisayarlı tomografi (BT) ve nükleer manyetik rezonans (MR) görüntüleme yöntemlerinden de özellikle pet hekimliğinde, akademik alanda ve araştırmalarda yararlanılmaktadır.
Ultrason muayenesi, uzun yıllardan beri veteriner jinekolojinin vazgeçilmez bir muayene yöntemi hâline gelmiştir. Önceleri hakkında sınırlı bilgiye sahip olunan foliküler dalga, embriyonik izlem, ovulasyona ilişkin değişiklikler, uterus ve ovaryumun patolojik durumları, cinsiyet tayini, meme fizyolojisi ve patolojileri, dişi köpeklerde meme tümörleri gibi olgular hakkında ultrasonografinin rutin muayenelerde kullanımıyla detaylı bilgilere ulaşılmaktadır. İneklerde sürü sağlığı ve yönetiminde fertilite takibi açısından rutin ekipmanlardan biri hâline gelen ultrasonografi, gebelik muayenesinin ötesinde kullanım alanı bulmuştur. Özellikle laktasyon döneminde ovaryum dinamiğinin takip edilmesi, başta beslenme olmak üzere grupların sevk ve idaresi hakkında erken dönemde müdahale edilmesine yardımcı olmaktadır. Kısraklarda etkili ikizlik yönetimi, erken embriyonik ölümlerin tanısı, fetal gelişme, cinsiyet tayini, uterusta sıvı veya hava birikimi, kistler, apse ve neoplazi gibi patolojik olguların tanısı yapılabilmektedir. Ayrıca fizyolojik olarak östrus siklusunun aşamaları, en uygun çiftleştirme zamanının belirlenmesi, erken gebelik tanısı, foliküler gelişim ve sayısının belirlenmesi, korpus luteumun morfolojisinin belirlenmesi, anovulatorik veya hemorajik foliküller saptanabilmektedir. Koyun ve keçilerde senkronizasyon ve suni tohumlama gibi uygulamaların yaygın olmaması, çiftleşme tarihinin bilinmemesi, çoklu gebelik oranlarının yüksek olması ve gebelik toksemisi riski gibi nedenler bu hayvanlarda ultrasonografi muayenelerini daha önemli hâle getirmektedir. Köpek ve kedilerde gebelik muayenesi ve gebelik sürecinin izlenmesi, kistik endometriyal hiperplazi ve pyometra gibi uterus hastalıklarının teşhisi ve tedavilerinin takibi gibi çeşitli alanlarda oldukça sık kullanılmaktadır. Gerçek zamanlı B mode ultrasonografinin rutin kullanıma kavuşmasının ardından kontrastlığı artırılmış ultrasonlar, doppler ultrasonlar, çok boyutlu ultrasonlar ve bilgisayar destekli görüntü analiz sistemleri gibi çeşitli kullanım alanları bulunmaktadır.
Diğer bir ileri teknoloji yöntemi olan laparoskopi ise, veteriner jinekolojide tanı ve tedavi amacıyla kullanılan transperitonal endoskopik bir tekniktir. Veteriner hekimlikte laparoskopi, insan hekimliğinde olduğu gibi jinekoloji alanında da kullanılmaya başlanmıştır. Henüz yeterince yaygınlaşmamış olmakla birlikte; laparoskopi, veteriner hekimler ve hayvan sahiplerinin her geçen gün daha fazla ilgisini çekmektedir. Hızla gelişen teknolojiler, devam eden ayrıntılı bilimsel çalışmalar ve artan ihtiyaçla birlikte özellikle veteriner jinekolojide endokrin klinik tanı yöntemleri her geçen gün ilerleme kaydetmektedir. Evcil hayvanlarda güç doğumlarda klinik tanının doğru yapılması ise güç doğumlarda tedavi girişiminin doğru seçimine olanak tanımaktadır. Bu sayede anne ve yavru hayatı kurtarılabilmekte, hem hayvan sağlığına hem de ülke ekonomisine katkı sağlanmaktadır.
Bütün bu amaçlar doğrultusunda sunulan bu sayıda veteriner jinekolojide kullanılan klinik tanı yöntemleri güncel bir şekilde ele alınarak, kullanıldıkları alanlar ve önemleri üzerinde durulmuştur.
Bu sayının hazırlanmasında emek harcayarak değerli katkılarını esirgemeyen tüm bölüm yazarı meslektaşlarıma teşekkürlerimi iletiyorum. Aktarılan bilgilerin veteriner jinekoloji alanında tüm veteriner hekimlere faydalı olması dileklerimle saygılar sunarım.
Prof. Dr. Mehmet UÇAR
Sayı Editörü
English version is not available
.: İşlem Listesi