.: ARAŞTIRMA
Nidai'nin Kitabı: Manzûme-i Tıbb
Nidai's Book: Manzûme-i Tıbb
Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2010;18(2):71-9
Makale Dili: TR
Tam Metin
ÖZET
Nidai'nin manzum tarzındaki eseri, 1567 tarihinde yazılmış ve II. Selim'e ithaf edilmiştir. Eserin bir nüshası da III. Murat'a takdim olunmuştur. Amaç: Çalışmamız bir bakıma sınırlı sayıda olan yazma eserleri ele alan tıp tarihi çalışmalarının sayısını arttırma kaygısına dayanmaktadır. Gereç ve Yöntemler: Manzûme-i Tıbb'ın, Türkiye'deki kütüphanelerde 56 nüshası bulunmaktadır. Bunların dışında biri makale sahiplerinden Paçacıoğlu'nun şahsı kütüphanesinde, diğeri Tunus'ta resmi bir kütüphanede bulunan iki nüsha daha mevcut olup çalışmamızda bu ikisinden yararlanılmıştır. Eserin incelenmesinde Paçacıoğlu 'ndaki harekeli olan nüsha esas alınmış ve harekesiz olan Tunus nüshasıyla karşılaştırılmıştır. Çalışma kapsamında Nidai ve Manzûme-i Tıbb hakkında tanıtıcı bilgi verilmiş ve eserde yer alan bazı hastalıkların tedavi yöntemlerinin tam metin transkripsiyonunun yanı sıra günümüz Türkçesine sadeleştirilmesi yapılmıştır. Bulgular: Tuğla koyma, şişe çekme, kan aldırma gibi mekanik yöntemlere yer vermiştir. Şurup, fitil, yakı ve karışım şeklindeki ilaçlar, bitkisel, madensel ve hayvansal kaynaklı olup tedavi şekillerinin hepsi denenmiştir. Eser 725 beyit ve 30 varaktan oluşmuştur. Mesnevi tarzında yazılmıştır. Dört ana bölümden oluşan birinci bölümünde; insanın yaratılışı, beden yapısı ve beden sağlığı ile ilgili, ikinci bölümünde insan hastalıklarının teşhisi ve tedavisi ile ilgili, üçüncü bölümünde, bazı şurupların yapılmasına ve bunların faydalarıyla ilgili ve dördüncü bölümünde ise macun yapımı ile ilgili bazı bilgiler aktarılmıştır. Sonuç: Belli başlı hastalıkların tedavisinde halkın kendi kendine hazırlayıp uygulayabileceği ilaçlar ele alınmıştır. Bilgilerin akılda kalmasını kolaylaştırmak için döneminde tek manzume şeklinde yazılmış bir eserdir. Kendinden önceki hekimlerin uygulamasından esinlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Tıp Tarihi; tıp, geleneksel; doktorlar
Nidai'nin manzum tarzındaki eseri, 1567 tarihinde yazılmış ve II. Selim'e ithaf edilmiştir. Eserin bir nüshası da III. Murat'a takdim olunmuştur. Amaç: Çalışmamız bir bakıma sınırlı sayıda olan yazma eserleri ele alan tıp tarihi çalışmalarının sayısını arttırma kaygısına dayanmaktadır. Gereç ve Yöntemler: Manzûme-i Tıbb'ın, Türkiye'deki kütüphanelerde 56 nüshası bulunmaktadır. Bunların dışında biri makale sahiplerinden Paçacıoğlu'nun şahsı kütüphanesinde, diğeri Tunus'ta resmi bir kütüphanede bulunan iki nüsha daha mevcut olup çalışmamızda bu ikisinden yararlanılmıştır. Eserin incelenmesinde Paçacıoğlu 'ndaki harekeli olan nüsha esas alınmış ve harekesiz olan Tunus nüshasıyla karşılaştırılmıştır. Çalışma kapsamında Nidai ve Manzûme-i Tıbb hakkında tanıtıcı bilgi verilmiş ve eserde yer alan bazı hastalıkların tedavi yöntemlerinin tam metin transkripsiyonunun yanı sıra günümüz Türkçesine sadeleştirilmesi yapılmıştır. Bulgular: Tuğla koyma, şişe çekme, kan aldırma gibi mekanik yöntemlere yer vermiştir. Şurup, fitil, yakı ve karışım şeklindeki ilaçlar, bitkisel, madensel ve hayvansal kaynaklı olup tedavi şekillerinin hepsi denenmiştir. Eser 725 beyit ve 30 varaktan oluşmuştur. Mesnevi tarzında yazılmıştır. Dört ana bölümden oluşan birinci bölümünde; insanın yaratılışı, beden yapısı ve beden sağlığı ile ilgili, ikinci bölümünde insan hastalıklarının teşhisi ve tedavisi ile ilgili, üçüncü bölümünde, bazı şurupların yapılmasına ve bunların faydalarıyla ilgili ve dördüncü bölümünde ise macun yapımı ile ilgili bazı bilgiler aktarılmıştır. Sonuç: Belli başlı hastalıkların tedavisinde halkın kendi kendine hazırlayıp uygulayabileceği ilaçlar ele alınmıştır. Bilgilerin akılda kalmasını kolaylaştırmak için döneminde tek manzume şeklinde yazılmış bir eserdir. Kendinden önceki hekimlerin uygulamasından esinlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Tıp Tarihi; tıp, geleneksel; doktorlar
ABSTRACT
The masterpiece of Nidai, which was in verse format, was written in 1567 and attributed to Selim the II. Another copy was also presented to Murat the III. Objective: Though, there are many manuscripts reflecting the history of Turkish medicine, studies of medical history dealing with these are restricted and our study in one sense tries to increase this number. Material and Methods: Manzûme-i Tıbb has 56 copies in libraries of Turkey. On the other hand, one is in the library of Pacacıoglu, who is the owner of the article, and two are in the official library in Tunus, which we have benefited from in our study. While the masterpiece was being looked into, the copy of Pacacıoglu written in harekes (which are signs used in Arabic alphabet as short vowels) has been taken as the base and it has been compared to the Tunus copy, which is not written in harekes. Within the context of the study, introductory information about Nidai and Manzûme-i Tıbb has been given and the texts have been simplified into modern Turkish in addition to the exact transcription of some cures for diseases which are located in the masterpiece. Results: He has given place to mechanical methods such as putting bricks, pulling bottles and having blood drawn. Drugs in the form of syrup, piping, plaster or mixture were of inorganic or animal origin and all the forms of treatment have been used. The manuscript consisted of 725 verses and 30 sheets. It was written in the style of Mathnavi. Some knowledge has been mentioned about the creation of the human being, the structure and the health of the body in the first part; the diagnosis of human disorders and treatment for these in the second part; how some syrups are made and their benefits in the third part; and how the paste is made in the fourth part. Conclusion: Drugs that can be prepared by common people for the treatment of certain disorders have been mentioned. In order to ensure the permanency of the information submitted, the book was written in verse and the author was inspired by the physicians before himself.
Keywords: History of medicine; medicine, traditional; physicians
The masterpiece of Nidai, which was in verse format, was written in 1567 and attributed to Selim the II. Another copy was also presented to Murat the III. Objective: Though, there are many manuscripts reflecting the history of Turkish medicine, studies of medical history dealing with these are restricted and our study in one sense tries to increase this number. Material and Methods: Manzûme-i Tıbb has 56 copies in libraries of Turkey. On the other hand, one is in the library of Pacacıoglu, who is the owner of the article, and two are in the official library in Tunus, which we have benefited from in our study. While the masterpiece was being looked into, the copy of Pacacıoglu written in harekes (which are signs used in Arabic alphabet as short vowels) has been taken as the base and it has been compared to the Tunus copy, which is not written in harekes. Within the context of the study, introductory information about Nidai and Manzûme-i Tıbb has been given and the texts have been simplified into modern Turkish in addition to the exact transcription of some cures for diseases which are located in the masterpiece. Results: He has given place to mechanical methods such as putting bricks, pulling bottles and having blood drawn. Drugs in the form of syrup, piping, plaster or mixture were of inorganic or animal origin and all the forms of treatment have been used. The manuscript consisted of 725 verses and 30 sheets. It was written in the style of Mathnavi. Some knowledge has been mentioned about the creation of the human being, the structure and the health of the body in the first part; the diagnosis of human disorders and treatment for these in the second part; how some syrups are made and their benefits in the third part; and how the paste is made in the fourth part. Conclusion: Drugs that can be prepared by common people for the treatment of certain disorders have been mentioned. In order to ensure the permanency of the information submitted, the book was written in verse and the author was inspired by the physicians before himself.
Keywords: History of medicine; medicine, traditional; physicians
.: İşlem Listesi