.: ORİJİNAL ARAŞTIRMA
Kronik Hastalığı Olan Bireylerde Öz Yönetim ve Sağlık Arama Davranışlarının Belirlenmesi: Tanımlayıcı Araştırma
Determination of Self-Management and Health Seeking Behaviors in Individuals with Chronic Disease: Descriptive Study
Turkiye Klinikleri J Nurs Sci. 2024;16(1):207-18
doi: 10.5336/nurses.2023-99287
Makale Dili: TR
Tam Metin
ÖZET
Amaç: Bu araştırma, kronik hastalığı olan bireylerde öz yönetim ve sağlık arama davranışlarının ve aralarındaki ilişkinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Gereç ve Yöntemler: Araştırma tanımlayıcı tipte yürütülmüştür. Araştırma verileri bir eğitim ve araştırma hastanesinin dahiliye, göğüs hastalıkları ve kardiyoloji kliniklerinde toplanmıştır. Tanı veya tedavi amacıyla dahili kliniklerde yatan, 18 yaş ve üzeri olan, en az bir kronik hastalık tanısı alan 220 birey çalışmaya dâhil edilmiştir. Araştırma verileri, Kişisel Bilgi Formu, Kronik Hastalık Öz Yönetim Ölçeği ve Sağlık Arama Davranışı Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Bulgular: Araştırma kapsamına alınan hastaların yaş ortalaması 64,14±11,99, kronik hastalık tanı süresi ortalamaları 11,77±8,60 yıldır. Kronik hastalık öz yönetiminin yaş, eğitim durumu, çalışma durumu, sosyoekonomik durum, tanı süresi ve sağlık durumunu algılama düzeyine göre anlamlı farklılık gösterdiği saptanmıştır (p<0,05). Sağlık arama davranışlarının yaş, cinsiyet, eğitim durumu, çalışma durumu, medeni durum, sosyoekonomik durum, tanı süresi ve sağlığı algılama durumuna göre anlamlı farklılık gösterdiği saptanmıştır (p<0,05). ''Damgalamayla baş etme'' ve ''sağlık bakım etkinliği'' ile ''online ve toplam sağlık arama davranışı'' puanları arasında pozitif yönde, düşük düzeyde; ''tedavi uyumu'' ile ''geleneksel sağlık arama davranışı'' arasında negatif yönde, düşük düzeyde; ''sağlık bakım etkinliği'' ile ''profesyonel sağlık arama davranışı'' arasında pozitif yönde, orta düzeyde anlamlı ilişki olduğu saptanmıştır (p<0,001). Sonuç: Kronik hastalığı olan bireylerin bakımlarında aktif rol almalarının önemi düşünüldüğünde, bireylerin öz yönetim davranışlarının desteklenmesi ve bu süreçte kullandığı sağlık arama davranışlarının belirlenmesi önemlidir.
Anahtar Kelimeler: Kronik hastalık; öz yönetim; sağlık arama davranışı
Amaç: Bu araştırma, kronik hastalığı olan bireylerde öz yönetim ve sağlık arama davranışlarının ve aralarındaki ilişkinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Gereç ve Yöntemler: Araştırma tanımlayıcı tipte yürütülmüştür. Araştırma verileri bir eğitim ve araştırma hastanesinin dahiliye, göğüs hastalıkları ve kardiyoloji kliniklerinde toplanmıştır. Tanı veya tedavi amacıyla dahili kliniklerde yatan, 18 yaş ve üzeri olan, en az bir kronik hastalık tanısı alan 220 birey çalışmaya dâhil edilmiştir. Araştırma verileri, Kişisel Bilgi Formu, Kronik Hastalık Öz Yönetim Ölçeği ve Sağlık Arama Davranışı Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Bulgular: Araştırma kapsamına alınan hastaların yaş ortalaması 64,14±11,99, kronik hastalık tanı süresi ortalamaları 11,77±8,60 yıldır. Kronik hastalık öz yönetiminin yaş, eğitim durumu, çalışma durumu, sosyoekonomik durum, tanı süresi ve sağlık durumunu algılama düzeyine göre anlamlı farklılık gösterdiği saptanmıştır (p<0,05). Sağlık arama davranışlarının yaş, cinsiyet, eğitim durumu, çalışma durumu, medeni durum, sosyoekonomik durum, tanı süresi ve sağlığı algılama durumuna göre anlamlı farklılık gösterdiği saptanmıştır (p<0,05). ''Damgalamayla baş etme'' ve ''sağlık bakım etkinliği'' ile ''online ve toplam sağlık arama davranışı'' puanları arasında pozitif yönde, düşük düzeyde; ''tedavi uyumu'' ile ''geleneksel sağlık arama davranışı'' arasında negatif yönde, düşük düzeyde; ''sağlık bakım etkinliği'' ile ''profesyonel sağlık arama davranışı'' arasında pozitif yönde, orta düzeyde anlamlı ilişki olduğu saptanmıştır (p<0,001). Sonuç: Kronik hastalığı olan bireylerin bakımlarında aktif rol almalarının önemi düşünüldüğünde, bireylerin öz yönetim davranışlarının desteklenmesi ve bu süreçte kullandığı sağlık arama davranışlarının belirlenmesi önemlidir.
Anahtar Kelimeler: Kronik hastalık; öz yönetim; sağlık arama davranışı
ABSTRACT
Objective: The aim of this study is to determine selfmanagement and health-seeking behaviors and the relationship between them in individuals with chronic diseases. Material and Methods: The research was conducted in descriptive type. The data were conducted in the internal medicine, chest diseases and cardiology clinics of a training and research hospital. The study included 220 individuals who were hospitalized in internal clinics for diagnosis or treatment, were 18 years of age and older, were diagnosed with at least one chronic disease in the study. Data were collected using the Personal Information Form, the Chronic Disease Self-Management and the Health Seeking Behavior Scale. Results: The mean age of the patients included in the study was 64.14±11.99 years and the mean duration of chronic disease diagnosis was 11.77±8.60. Chronic disease self-management differs significantly according to age, education status, employment status, socioeconomic status, diagnosis period and level of perception of health status (p<0.05). Health-seeking behaviors differed significantly according to age, gender, educational status, employment status, marital status, socioeconomic status, diagnosis period and health perception status (p<0.05). There was a positive, low-level significant relationship between the total scores of with stigma and health care effectiveness and online health seeking and health seeking behaviors. There was a negative, low-level significant relationship between treatment adherence and traditional health seeking. There was a positive, moderately significant relationship between health care effectiveness and seeking professional health (p<0.001). Conclusion: Considering the importance of taking an active role in the care of individuals with chronic diseases, it is important to support individuals' self-management behaviors and to determine the health-seeking behaviors they use in this process.
Keywords: Chronic illness; self-management; health-seeking behavior
Objective: The aim of this study is to determine selfmanagement and health-seeking behaviors and the relationship between them in individuals with chronic diseases. Material and Methods: The research was conducted in descriptive type. The data were conducted in the internal medicine, chest diseases and cardiology clinics of a training and research hospital. The study included 220 individuals who were hospitalized in internal clinics for diagnosis or treatment, were 18 years of age and older, were diagnosed with at least one chronic disease in the study. Data were collected using the Personal Information Form, the Chronic Disease Self-Management and the Health Seeking Behavior Scale. Results: The mean age of the patients included in the study was 64.14±11.99 years and the mean duration of chronic disease diagnosis was 11.77±8.60. Chronic disease self-management differs significantly according to age, education status, employment status, socioeconomic status, diagnosis period and level of perception of health status (p<0.05). Health-seeking behaviors differed significantly according to age, gender, educational status, employment status, marital status, socioeconomic status, diagnosis period and health perception status (p<0.05). There was a positive, low-level significant relationship between the total scores of with stigma and health care effectiveness and online health seeking and health seeking behaviors. There was a negative, low-level significant relationship between treatment adherence and traditional health seeking. There was a positive, moderately significant relationship between health care effectiveness and seeking professional health (p<0.001). Conclusion: Considering the importance of taking an active role in the care of individuals with chronic diseases, it is important to support individuals' self-management behaviors and to determine the health-seeking behaviors they use in this process.
Keywords: Chronic illness; self-management; health-seeking behavior
REFERANSLAR:
- Centers for Disease Control and Prevention [Internet]. [Cited: February 04, 2023]. About chronic diseases. Available from: [Link]
- World Health Organization. Noncommunicable diseases country profiles 2018. License: CC BY-NC-SA 3.0 IGO 2018 Cited: February 04, 2023. Available from: [Link]
- Öztürk YE, Yeşildal M, Arık Ö, Fidan Y. Kronik Hastalık Öz Yönetim Ölçeğinin Türkçe geçerlilik güvenilirliği [Turkish validity and reliability of the Chronic Disease Self-Management Scale]. Journal of Academic Value Studies. 2021;7(3):375-81. [Link]
- Aytap F, Özer Z. Kronik hastalığı olan bireylerde depresyon riski ile hastalık öz yönetimi arasındaki ilişki ve etkileyen faktörler [The relationship between risk of depression levels and disease management individuals with chronic diseases and affecting factors]. The Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care. 2021;15(2):212-22. [Crossref]
- Kalender N, Sütçü Çiçek H. Kronik hastalıkların yönetimindeki engeller [Barriers to management of chronic diseases: review]. Türkiye Klinikleri Hemşirelik Bilimleri Dergisi. 2014;6(1):46-53. [Link]
- İncirkuş K, Nahcivan NÖ. Kronik hastalık yönetimi için bir rehber: kronik bakım modeli [Guide for chronic disease management: the chronic care model]. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi. 2015;23(1):66-75. [Link]
- Karadakovan A, Aslan Eti F. Dahili ve cerrahi hastalıklarda bakım. Gülseven B, Oğuz S. editörler. Kronik Durumlar. 4. Baskı. Ankara: Akademisyen Kitabevi; 2017. p.91-104.
- Koşar C, Büyükkaya Besen D. Kronik hastalıklarda hasta aktifliği: kavram analizi [Patient activation in chronic diseases: concept analyse]. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi. 2015;8(1):45-51. [Link]
- Adadıoğlu Ö, Oğuz S. Epilepsi ve öz yönetim [Epilepsy and self-management]. Epilepsi. 2016;22(1):1-4. [Link]
- Vainauskienė V, Vaitkienė R. Enablers of patient knowledge empowerment for self-management of chronic disease: an integrative review. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(5):2247. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Ngai SS, Cheung C, Ng Y, Tang H, Ngai H, Wong KH. Development and validation of the CISM scale: data from a young patient sample in Hong Kong. Children and Youth Services Review. 2020;105181. [Crossref]
- Yazıcıoğlu İ, Bağçivan G. Kronik hastalık yönetim modelleri: geleneksel derleme [Chronic disease management models: traditional review]. Türkiye Klinikleri Hemşirelik Bilimleri Dergisi. 2022;14(4):1251-7. [Crossref]
- Özdelikara A, Taştan Gürkan A, Şen Atasay B. Kronik hastalıklarda öz bakım yönetimi ve uyumun değerlendirilmesi [Assessment of self-care management and compliance in chronic diseases]. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi. 2020;5(1):42-9. [Link]
- Akbıyık A, Koçak G, Oksel A. Kronik kalp yetmezliği olan hastalarda öz-bakım davranışlarının incelenmesi [Self-care behaviours analysis of patients with chronic heart failure]. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi. 2016;1(2):1-8. [Link]
- Kıraç R, Öztürk YE. Health seeking behavior: scale development study. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi. 2021;12(29):224-34. [Crossref]
- Özyurt Erdoğan T, Aydemir Y, Aydın A, İnci MB, Ekerbiçer HÇ, Muratdağı G, et al. İnternet ve televizyonda sağlık bilgisi arama davranışı ve ilişkili faktörler [Health information seeking behaviour from internet and television and related factors]. Sakarya Tıp Dergisi. 2020;10(Özel sayı):1-10. [Link]
- Peng S, He J, Huang J, Lun L, Zeng J, Zeng S, et al. Self-management interventions for chronic kidney disease: a systematic review and meta-analysis. BMC Nephrol. 2019 26;20(1):142. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Canbolat Ö, Ekenler Ş, Polat Ü. Diyabet özyönetiminde engeller ve kolaylaştırıcılar [Barriers and facilitators in diabetes self-management]. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2022;29(1):143-8. [Crossref]
- Deniz S, Çimen M. Sağlık arama davranışı üzerine bir araştırma [A study on health-seeking behaviour]. USAYSAD Dergisi. 2021;7(3):639-46. [Link]
- Kalav S, Bektaş H. Kronik hastalıkların yönetiminde kronik bakım modeline temellendirilmiş girişimlerin etkinliği: geleneksel derleme [Effectiveness of interventions based on the chronic care model in the management of chronic diseases: traditional review]. Türkiye Klinikleri Hemşirelik Bilimleri Dergisi. 2021;13(2):435-51. [Crossref]
- Polat Ü, Bayrak Kahraman B. Yaşlı bireylerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve algılanan sosyal destek arasındaki ilişki [The relationship between the healthy lifestyle behaviors of elderly individuals and the perceived social support]. Fırat Tıp Dergisi. 2013;18(4):213-8. [Link]
- Şireci E, Yılmaz Karabulutlu E. Tip 2 diabetes mellituslu hastaların hastalıklarını kabullenme ve kendi bakımlarındaki öz yeterlilik düzeylerinin belirlenmesi [Diabetes mellitus type II patients' acceptance of illness and determination of self efficacy levels for their care]. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2017;20(1):48-55. [Link]
- Dede B, Sarı M, Gürsul A, Hanedar A, Gadis A, Görgülü B, et al. Kronik hastalığı nedeniyle ayaktan izlenen hastaların aldıkları sağlık hizmetlerinin niteliğini etkileyen değişkenler [Variables affecting quality of care of the outpatients having a chronic condition]. TAF Prev Med Bull. 2016;5(3):238-47. [Link]
- Tekin Yanık Y, Erol Ö. Tip 2 diyabetli bireylerin öz-yeterlilik düzeylerinin değerlendirilmesi [Evaluation of self-efficacy levels of individuals with type 2 diabetes]. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2016;19(3):166-74. [Crossref]
- Demiray Kara D, Mert E, Uysal Y, Başhan İ. Çoklu ilaç kullanan erişkinlerde tedaviye uyumun hastalık algısı, bilgi ve tutum bağlamında değerlendirilmesi [Evaluation of medication adherence in adults who use multiple medications in the context of illness perception, acknowledgement and attitude characteristics]. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care. 2017;11(4):227-34. [Crossref]
- Kilit DÖ, Eke E. Bireylerin sağlık bilgisi arama davranışlarının değerlendirilmesi: Isparta ili örneği [Evaluation of health information seeking behaviour of individuals: example of Isparta province]. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi. 2019;22(2):401-36. [Link]
- Özdemir D, Arpacıoğlu S. Sosyal medya kullanımı, sağlık algısı ve sağlık arama davranışının koronavirüs korkusu üzerine etkisi [Effect of social media use, health perception and health search behavior on the coronavirus fear]. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 2020;12(1):364-81. [Crossref]
- Mansur F, Ülke Şimdi R. Sağlık okuryazarlık düzeyinin sağlık arama davranışı ve sağlıklı yaşam tarzı davranışlarına etkisi [The effect of health literacy level on health search behavior and healthy lifestyle behaviors]. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi. 2022;25(1):127-38. [Link]
- Jung M. Determinants of health information-seeking behavior: implications for post-treatment cancer patients. Asian Pac J Cancer Prev. 2014;15(16):6499-504. [Crossref] [PubMed]
- Zaimoğlu BN, Özer Z. Kronik hastalığı olan bireylerde e-sağlık okuryazarlık ve hasta aktivasyon düzeylerinin incelenmesi [Investigation of e-health literacy and patient activation levels in individuals with chronic disease]. Nefroloji Hemşireliği Dergisi. 2023;18(1):12-21. [Link]
- Gül İ, Demir S, Coşkun İ. E-sağlık okuryazarlığı ve çevrimiçi sağlık bilgisi arama davranışı üzerine bir araştırma [A research on e-health literacy and online health information search behavior]. Turkish Studies. 2022;17(7):83-101. [Crossref]
- Yıldız E, Dedeli Çaydam Ö. Sistematik derleme: kanserli hastalara yönelik damgalama ile ilgili araştırmaların sistematik bir analizi [Systematic review: a systematic analysis of researches related to stigmatization towards patients with cancer]. Sağlık ve Toplum. 2020;30(1):9-25. [Link]
- Carter-Harris L. Lung cancer stigma as a barrier to medical help-seeking behavior: practice implications. J Am Assoc Nurse Pract. 2015;27(5):240-5. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Öztürk YE, Akman Dömbekci, H, Ünal S. Geleneksel tamamlayıcı ve alternatif tıp kullanımı [The use of traditional complementary and alternative medicine]. Bütünleyici ve Anadolu Tıbbı Dergisi. 2020;1(3):23-35. [Link]
- Bayer N, Uzuntarla Y. Kronik hastalığı olan yaşlı bireylerin akılcı ilaç kullanımı ve geleneksel tıp tutumlarının incelenmesi: akılcı ilaç kullanımı ve geleneksel tıp [Investigation of rational drug use and traditional medicine attitudes of elderly individuals with chronic diseases]. Sosyal ve Analitik Sağlık Dergisi. 2022;2(1):21-7. [Crossref]
.: İşlem Listesi