.: ORİJİNAL ARAŞTIRMA
Hemodiyaliz Tedavisi Gören Hastaların Yakınlarının Bakım Yükü, Stres ve Algıladığı Sosyal Destek İlişkisi: Kesitsel Bir Çalışma
The Relationship of Care Burden, Stress and Perceived Social Support of Relatives of Patients Receiving Hemodialysis Treatment: A Cross-Sectional Research
Turkiye Klinikleri J Health Sci. 2022;7(2):544-53
doi: 10.5336/healthsci.2021-85223
Makale Dili: TR
Tam Metin
ÖZET
Amaç: Hemodiyaliz tedavisi gören hastaların yakınlarının bakım yükü ile algıladıkları stres ve algıladıkları sosyal destek arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Gereç ve Yöntemler: 20 Şubat-20 Mart 2021 tarihleri arasında hemodiyaliz tedavisi gören 269 hastanın yakınına yüz yüze anket uygulanmıştır. Anket, sosyodemografik özelliklere yönelik 8 soru ve Zarit Bakım Verme Yükü Ölçeği, Algılanan Stres Ölçeği ve Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ile ilgili 48 olmak üzere toplam 56 sorudan oluşmaktadır. Mann-Whitney U ve Kruskal-Wallis testleri uygulanmıştır. Ölçekler arasındaki ilişki Spearman korelasyon testi ile ölçülmüş ve ilişkinin derecesini bulmak için lineer regresyon analizi yapılmıştır. İstatistiksel anlamlılık p<0,05 olarak kabul edilmiştir. Bulgular: Bakım yükü ortalaması 25,40'tır [standart sapma (SS)=12,71]. Bekârların, daha düşük eğitim ve gelir seviyesine sahip olanların bakım yükü daha fazla bulunmuştur. Daha kısa süredir hemodiyaliz tedavisi alan hastaların yakınlarında bakım yükü daha yüksektir. Algılanan sosyal desteğin en çok aile bireylerinden geldiği (ortalama=23,73, SS=6,88), tüm boyutları ile algılanan desteğin ortalamasının yüksek (ortalama=63,31, SS=20,12) olduğu görülmektedir. Algılanan Stres Ölçeği'nin ortalamasının 26,20 (SS=12,71) ile orta düzeyde yer aldığı bulunmuştur. Bakım verme yükü ile algılanan stres değişkeni arasında anlamlı ve pozitif yönde bir ilişki vardır (rspearman=0,25; p<0,001). Bakım verme yükü ve çok boyutlu algılanan sosyal destek aile alt boyutu arasında anlamlı ve negatif yönde bir ilişki vardır (rspearman=-0,20; p<0,001). Algılanan stres ile çok boyutlu algılanan desteğin tüm alt boyutları arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Sonuç: Sağlık hizmetlerinin sunumunda, hastalar kadar hasta yakınları da dikkate alınmalıdır. Hasta yakınlarının eğitimi, bilgilendirilmesi, sosyal yönden desteklenmesi için çalışmaların planlanması ve uygulanması önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Hemodiyaliz; hasta yakını; bakım yükü; algılanan sosyal destek; algılanan stres
Amaç: Hemodiyaliz tedavisi gören hastaların yakınlarının bakım yükü ile algıladıkları stres ve algıladıkları sosyal destek arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Gereç ve Yöntemler: 20 Şubat-20 Mart 2021 tarihleri arasında hemodiyaliz tedavisi gören 269 hastanın yakınına yüz yüze anket uygulanmıştır. Anket, sosyodemografik özelliklere yönelik 8 soru ve Zarit Bakım Verme Yükü Ölçeği, Algılanan Stres Ölçeği ve Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ile ilgili 48 olmak üzere toplam 56 sorudan oluşmaktadır. Mann-Whitney U ve Kruskal-Wallis testleri uygulanmıştır. Ölçekler arasındaki ilişki Spearman korelasyon testi ile ölçülmüş ve ilişkinin derecesini bulmak için lineer regresyon analizi yapılmıştır. İstatistiksel anlamlılık p<0,05 olarak kabul edilmiştir. Bulgular: Bakım yükü ortalaması 25,40'tır [standart sapma (SS)=12,71]. Bekârların, daha düşük eğitim ve gelir seviyesine sahip olanların bakım yükü daha fazla bulunmuştur. Daha kısa süredir hemodiyaliz tedavisi alan hastaların yakınlarında bakım yükü daha yüksektir. Algılanan sosyal desteğin en çok aile bireylerinden geldiği (ortalama=23,73, SS=6,88), tüm boyutları ile algılanan desteğin ortalamasının yüksek (ortalama=63,31, SS=20,12) olduğu görülmektedir. Algılanan Stres Ölçeği'nin ortalamasının 26,20 (SS=12,71) ile orta düzeyde yer aldığı bulunmuştur. Bakım verme yükü ile algılanan stres değişkeni arasında anlamlı ve pozitif yönde bir ilişki vardır (rspearman=0,25; p<0,001). Bakım verme yükü ve çok boyutlu algılanan sosyal destek aile alt boyutu arasında anlamlı ve negatif yönde bir ilişki vardır (rspearman=-0,20; p<0,001). Algılanan stres ile çok boyutlu algılanan desteğin tüm alt boyutları arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Sonuç: Sağlık hizmetlerinin sunumunda, hastalar kadar hasta yakınları da dikkate alınmalıdır. Hasta yakınlarının eğitimi, bilgilendirilmesi, sosyal yönden desteklenmesi için çalışmaların planlanması ve uygulanması önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Hemodiyaliz; hasta yakını; bakım yükü; algılanan sosyal destek; algılanan stres
ABSTRACT
Objective: To reveal the relationship between the care burden and perceived stress and perceived social support of the patients relatives receiving hemodialysis treatment. Material and Methods: A face-to-face questionnaire was applied to 269 patients relatives between 20 February and 20 March, 2021. The questionnaire consists of 56 questions in total, 8 of which are about socio-demographic characteristics and 48 of which about Zarit Caregiver Burden Scale, Perceived Stress Scale and Multidimensional Perceived Social Support Scale. Mann-Whitney U and Kruskal-Wallis tests were applied. Spearman correlation test is utilised to measure the relation between scales and linear regression analysis was performed to find the degree of the relationship. Statistical significance was accepted as p<0.05. Results: The average care burden was 25.40 [standard deviation (SD)=12.71]. The care burden of singles and those with lower education and income levels was found higher. The care burden was higher for the patients relatives receiving hemodialysis treatment for a shorter period of time. It was seen that the perceived social support comes mostly from family members (mean=23.73, SD=6.88) and the mean of multidimensional perceived social support is high (mean=63.31, SD=620.12). The mean of the perceived stress scale was found to be at a moderate level with 26.20 (SD=12.71). There was a significant and positive relationship between caregiving burden and perceived stress variable (rspearman=0.25;p<0.001). There was a significant and negative correlation between caregiving burden and multidimensional perceived social support family subdimension (rspearman=-0.20; p<0.001). A negative significant relationship was found between perceived stress and all subdimensions of multidimensional perceived support. Conclusion: While delivering care services, patient relatives should be taken into consideration as well as patients. It is recommended to plan and implement studies for education, information and social support of patient relatives.
Keywords: Hemodialysis; the relatives of the patient; caregiving burden; perceived social support; perceived stress
Objective: To reveal the relationship between the care burden and perceived stress and perceived social support of the patients relatives receiving hemodialysis treatment. Material and Methods: A face-to-face questionnaire was applied to 269 patients relatives between 20 February and 20 March, 2021. The questionnaire consists of 56 questions in total, 8 of which are about socio-demographic characteristics and 48 of which about Zarit Caregiver Burden Scale, Perceived Stress Scale and Multidimensional Perceived Social Support Scale. Mann-Whitney U and Kruskal-Wallis tests were applied. Spearman correlation test is utilised to measure the relation between scales and linear regression analysis was performed to find the degree of the relationship. Statistical significance was accepted as p<0.05. Results: The average care burden was 25.40 [standard deviation (SD)=12.71]. The care burden of singles and those with lower education and income levels was found higher. The care burden was higher for the patients relatives receiving hemodialysis treatment for a shorter period of time. It was seen that the perceived social support comes mostly from family members (mean=23.73, SD=6.88) and the mean of multidimensional perceived social support is high (mean=63.31, SD=620.12). The mean of the perceived stress scale was found to be at a moderate level with 26.20 (SD=12.71). There was a significant and positive relationship between caregiving burden and perceived stress variable (rspearman=0.25;p<0.001). There was a significant and negative correlation between caregiving burden and multidimensional perceived social support family subdimension (rspearman=-0.20; p<0.001). A negative significant relationship was found between perceived stress and all subdimensions of multidimensional perceived support. Conclusion: While delivering care services, patient relatives should be taken into consideration as well as patients. It is recommended to plan and implement studies for education, information and social support of patient relatives.
Keywords: Hemodialysis; the relatives of the patient; caregiving burden; perceived social support; perceived stress
REFERANSLAR:
- Türkiye İstatistik Kurumu [İnternet]. İstatistiklerle Yaşlılar, 2020. [Erişim tarihi: 2021]. (Erişim tarihi: 04.05.2021) Erişim linki: [Link]
- T.C. Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı/Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Yaşlı Nüfusun Demografik Deği şimi (2020). Erişim tarihi: 06 Mayıs 2021. Erişim linki: [Link]
- National Kidney Federation [İnternet]. What is kidney disease. [Erişim tarihi: 07 Mayıs 2021]. Erişim linki: [Link]
- Dąbrowska-Bender M, Dykowska G, Żuk W, Milewska M, Staniszewska A. The impact on quality of life of dialysis patients with renal insufficiency. Patient Prefer Adherence. 2018;12:577-83. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- World Health Organization [İnternet]. © 2021 WHO [Erişim tarihi: 04 Mayıs 2021]. The top 10 causes of death. Erişim linki: [Link]
- Ecder TS. Böbrek hastalıkları belirti ve tedavi yöntemleri. Florence Nightingale. 2020. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2021. Erişim linki: [Link]
- Dane E, Olgun N. Hemodiyaliz hastalarının psikolojik dayanıklılık durumları ve etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi [Psychological resilience of hemodialysis patients and evaluation of affecting factors]. Nefroloji Hemşireliği Derg. 2016;11(1):43-54. [Link]
- Süleymanlar G, Ateş K, Seyahi N. Türkiye'de Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon. Ankara: Miki Matbaacılık; 2020. [Link]
- Ozgur B, Kursat S, Aydemir O. Hemodiyaliz hastalarında yaşam kalitesi ile anksiyete ve depresyon düzeyleri yönünden değerlen dirilmesi [Evaluation of quality of life with the leveus of depression and anxiety in hemodialysis patients]. J Turkish Soc Nephrol. 2003;12(2):113-6. [Link]
- Atagün M, Balaban Ö, Atagün Z, Elagöz M, Özpolat A. Kronik hastalıklarda bakım veren yükü [Caregiver burden in chronic diseases]. Psikiyatr Guncel Yaklasimlar. 2011;3(3):513-52. [Crossref]
- D'Onofrio G, Sancarlo D, Addante F, Ciccone F, Cascavilla L, Paris F, et al. Caregiver burden characterization in patients with Alzheimer's disease or vascular dementia. Int J Geriatr Psychiatry. 2015;30(9):891-9. [Crossref] [PubMed]
- Akyol Güner T, Erdoğan Z, Özdemi̇r B, Çoban G, Aksu N. Kronik böbrek yetmezliği hasta larının bakım vericilerinin yaşam kalitesi [Quality of life of caregivers of chronic renal failure patients]. Nefroloji Hemşireliği Derg. 2018; 2(13):91-7. [Link]
- Akçin M. Diyaliz ünitesinden hizmet alan hastaların bakım verenlerinde bakım yükü ve yaşam kalitesinin değerlendirilmesi [Tıpta Uzmanlık Tezi]. Samsun: T.C. Sağlık Bilimleri Üniversitesi; 2020. (Erişim Tarihi: 19.03.2022) Erişim Linki: [Link]
- Kars Fertelli T, Özkan Tuncay F. İnmeli bireye bakım verenlerde bakım yükü, sosyal destek ve yaşam kalitesi arasındaki ilişki [Relationship between care burden, social support and quality of life in caregivers of individual with stroke]. J Acad Res Nurs. 2019;5(2):107-15. [Link]
- Eskin M, Harlak H, Demirkıran F, Dereboy Ç. Algılanan stres ölçeğinin Türkçeye uyarlan ması: güvenirlik ve geçerlik analizi [The adaptation of the perceived stress scale into Turkish: a reliability and validity analysis]. Yeni Symp J. 2013;51(3):132-40. [Link]
- Zimet GD, Dahlem NW, Zimet SG, Farley GK. The multidimensional scale of perceived social support. J Pers Assess. 1988;52(1):3041. [Crossref]
- Eker D, Arkar H, Yaldız H. Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği'nin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği [Factorial structure, validity, and reliability of revised form of the multidimensional scale of perceived social support]. Türk Psikiyatr Derg. 2001;12(1):17-25. [Link]
- Akı Kaya M, Dikmen Demir Y. Hemodiyaliz hastalarına primer bakım veren aile üyelerinin bakım yükleri ve yaşam kaliteleri üzerine bir gözden geçirme [A review on caregiver burden and quality of life of primary family caregivers for hemodalysis patients]. Sağlık Bilim Enstitüsü Derg. 2012;2(3):24-8. [Link]
- Dökmen ZY. Yakınlarına bakım verenlerin ruh sağlıkları ı̇le sosyal destek algıları arasındaki ili̇şki̇ler [The relations between mental health and perceived social support of family caregivers]. Ankara Üniversitesi Sos Bilim Enstitüsü Derg. 2012;3(1):3-38. [Crossref]
- OECD [İnternet]. © 2021 OECD Who Cares? Attracting and Retaining Elderly Care Workers. 2020. (Erişim tarihi: 03.06.2021) Erişim linki: [Link]
- Uygun Kaya Ü, Taylan HH. Alzheimer hastalarına primer bakım veren aile üyelerinin bakım yükünü etkileyen faktörler [Factors affecting the care burden of family members providing primary caregiving to alzheimer patients]. J Acad Soc Sci Stud. 2018;71(1):513-31. [Crossref]
- Babayiğit Meclis D. Diyaliz hastalarının yakınlarında bakım verme yükü ile bunun hastalardaki anksiyete, depresyon ve yaşam kalitesi düzeyleri ile ilişkisi [Uzmanlık Tezi]. İstanbul: T.C.Sağlık Bakanlığı Bakırköy Dr.Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi; 2009. (Erişim Tarihi: 19.03.2022) Erişim Linki: [Link]
- Bayrak B. Hemodiyaliz tedavisi alan hastaların evde bakim vericilerine verilen eğitimin bakım yüküne ve hastaların yaşam kalitesine etkisi [Doktora Tezi]. Trabzon: Türkiye Cumhuriyeti Karadeniz Teknik Üniversitesi; 2019. (Erişim Tarihi: 31.03.2022) Erişim Linki: [Link]
- Aktaş A, Sertel-Berk HÖ. Hemodiyaliz hastalarına bakım verenlerde bakıcı stres modelinin test edilmesi [Testing the caregiver stress model with the caregivers of hemodialysis patients]. Stud Psychol. 2019;39(2):401-27. [Crossref]
- Gülpak M, Kocaöz S. Hemodiyaliz tedavisi alanlara bakım veren bireylerin bakım yükü ve etkileyen faktörler [The care burden and the affecting factors of individuals receiving hemodialysis treatment]. TAF Prev Med Bull. 2014;13(2):99-108. [Link]
- İnci FH. Bakım Verme Yükü Ölçeğinin Türkçe'ye uyarlanması, geçerlilik ve güve nilirliği [Yüksek Lisans Tezi]. Denizli: Pamukkale Üniversitesi; 2006. (Erişim Tarihi: 19.04.2022) Erişim Linki: [Link]
- Kekeç M. Hemodiyaliz tedavisi alanlara bakım veren bireylerin bakım yükü ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Kayseri: Erciyes Üniversitesi; 2011. (Erişim Tarihi: 19.03.2022) Erişim Linki: [Link]
- Yıldız İ. Hemodiyaliz tedavisi alan ve böbrek transplantasyonu yapılan hastalara bakım verenlerin bakım yükünün karşılaştırılması [Yüksek Lisans Tezi]. Erzurum: Atatürk Üniversitesi; 2020. (Erişim tarihi: 19.03.2022) Erişim Linki: [Link]
- Jafari H, Ebrahimi A, Aghaei A, Khatony A. The relationship between care burden and quality of life in caregivers of hemodialysis patients. BMC Nephrol. 2018;19(1):321. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Mollaoğlu M, Kayataş M, Yürügen B. Effects on caregiver burden of education related to home care in patients undergoing hemodialysis. Hemodial Int. 2013;17(3):413-20. [Crossref] [PubMed]
- Çetinkaya F. Demanslı Hastaya Bakım Verenlerin Bakım Yükünün İncelenmesi [Investigation of Care Burden in Dementia Patient Caregivers]. Türk Geriatri Dergisi. 2012;15(2):171-8. [Link]
- Özkan Tuncay F, Mollaoğlu M, Kars Fertelli T. Kronik hastalığı olan bireye bakım verenlerde bakım yükü ve sosyal destek düzeyi [Care burden and social support of caregivers caring for patients with chronic diseases]. Psikiyatr Nöroloji/Davranış Bilim Derg. 2015;8:5-10. [Link]
- Ali N, Kausar R. Social support and coping as predictors of psychological distress in family caregivers of stroke patients. Pakistan J Psychol Res. 2016;31(2):587-608. [Link]
- Şentürk A, Levent AB, Tamam L. Hemodiyalize giren kronik böbrek yetmezliği olan hastalarda psikopatoloji [The psychopathology in patients with chronic renal failure treated with hemodialysis]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Derg. 2000;17(3):163-72. [Link]
- Bahadır Yılmaz E, Ata EE. Nörolojik hastalığı olan bireylerin bakım vericilerinin bakım veren yükü ile stresle başa çıkma biçimleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi [Determining the relation between the burden of caregivers for individuals with neurological disease and caregivers' ways of coping with stress]. Psikiyatr Hemşireliği Derg. 2017;8(3):145-9. [Link]
.: İşlem Listesi