Amaç: Bu çalışmanın amacı, geç adölesanların koronavirüs hastalığı-2019 [coronavirus disease-2019 (COVID-19)] öncesi ve sırasında geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamaları kullanımlarını ve tutumlarını değerlendirmektir. Gereç ve Yöntemler: Bu çalışma, kesitsel-analitik türde, Haziran-Eylül 2021 tarihleri arasında tabakalı örneklem yöntemi kullanılarak belirlenen 882 geç adölesan ile yapılmıştır. Araştırma verileri 'Sosyodemografik Form', 'Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamalarına Yönelik Soru Formu' ve 'Bütüncül Tamamlayıcı ve Alternatif Tıbba Karşı Tutum Ölçeği' ile toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde student-t, One-way ANOVA ve bağımlı örneklem t testleri kullanılmıştır. Bulgular: Araştırmada, geç adölesanların bütüncül tamamlayıcı ve alternatif tıp uygulamalarına karşı tutumları ile cinsiyet, gelir algısı, kronik hastalığa sahip olma, COVID-19 tanısı alma değişkenleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı farklılık bulunmuştur. Geç adölesanların en fazla bildikleri yöntemlerin masaj (%85,1), meditasyon/gevşeme (%77,4) ve dinî yöntemler (%77,3) olduğu saptanmıştır. COVID-19 salgını öncesi ve COVID-19 salgını sırasındaki kullanım durumları incelendiğinde ise masaj dışında tüm uygulamalarda artış görülmüştür (p<0,001). Sonuç: Sonuç olarak bu çalışmada, geç adölesanların COVID-19 sürecinde geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulama kullanım durumları artmıştır. Geç adölesanlar COVID-19 sürecinde bu uygulamaları daha az acı çekmek, hastalığın yan etkilerini azaltmak ve hastalıkla direkt savaşmak amacıyla artırdıklarını belirtmişlerdir. Buna rağmen COVID-19 sürecinde geleneksel ve tamamlayıcı uygulamalarının etkileri ve yan etkileri üzerine kanıt temelli çalışmaların yapılması ve adölesanların bu uygulamalar konusunda bilgilendirilmesi oldukça önemlidir.
Anahtar Kelimeler: Geç adölesan; COVID-19; geleneksel ve tamamlayıcı tıp
Objective: The aim of this study is to evaluate the use and attitudes of traditional and complementary medicine practices of late adolescents before and during coronavirus disease-2019 (COVID-19). Material and Methods: This cross-sectional-analytical study was conducted with 882 late adolescents determined using the stratified sampling method between June-September 2021. Research data were collected with the 'Sociodemographic Form', 'Question Form for Traditional and Complementary Medicine Practices' and 'The Attitude towards Holistic Complementary and Alternative Medicine Scale'. Student t, One-way ANOVA and dependent sample t tests were used to evaluate the data. Results: In the study, a statistically significant difference was found between the attitudes of late adolescents towards holistic complementary and alternative medicine practices and the variables of gender, income perception, having a chronic disease, and being diagnosed with COVID-19. Massage (85.1%), meditation/relaxation (77.4%) and religious methods (77.3%) were found to be the most common methods of late adolescents. When the use cases before the COVID-19 epidemic and during the COVID-19 epidemic were examined, an increase was observed in all applications except massage (p <0.001). Conclusion: As a result, in this study, the use of traditional and complementary medicine practices in late adolescents during the COVID-19 process has increased. Late adolescents stated that they increased these practices during the COVID-19 process in order to suffer less, reduce the side effects of the disease and fight the disease directly. Despite this, it is very important to conduct evidence-based studies on the effects and side effects of traditional and complementary practices in the COVID-19 process and to inform adolescents about these practices.
Keywords: Late adolescence; COVID-19; traditional and complementary medicine
- World Health Organization [Internet]. © 2022 WHO. [Cited: Jun 22, 2021]. Adolescent health. Available from: [Link]
- Das JK, Salam RA, Thornburg KL, Prentice AM, Campisi S, Lassi ZS, et al. Nutrition in adolescents: physiology, metabolism, and nutritional needs. Ann N Y Acad Sci. 2017;1393(1):21-33. [Crossref] [PubMed]
- Patton GC, Sawyer SM, Santelli JS, Ross DA, Afifi R, Allen NB, et al. Our future: a Lancet commission on adolescent health and wellbeing. Lancet. 2016;387(10036):2423-78. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- World Health Organization. Promoting the health of young people in custody. 2003. [Cited: Jun 22, 2021]. Available from: [Link]
- Parlaz A, Tekgül N, Karademirci E, Öngel, K. Ergenlik dönemi: fiziksel büyüme, psikolojik ve sosyal gelişim süreci [Adolescence period: physical growth, psyhological and social development process]. The Journal of Turkish Family Physician. 2012;4(6):10-6. [Link]
- Geçkil E, Dündar Ö. Turkish adolescent health risk behaviors and self-esteem. Social Behavior and Personality An International Journal. 2011;39(2):219-28. [Crossref]
- Graham H, Power C. Childhood disadvantage and health inequalities: a framework for policy based on lifecourse research. Child Care Health Dev. 2004;30(6):671-8. [Crossref] [PubMed]
- To SM. Loneliness, the search for meaning, and the psychological well-being of economically disadvantaged Chinese adolescents living in Hong Kong: Implications for life skills development programs. Children and Youth Services Review. 2016;71:52-60. [Crossref]
- Gao Y, Li LP, Kim JH, Congdon N, Lau J, Griffiths S. The impact of parental migration on health status and health behaviours among left behind adolescent school children in China. BMC Public Health. 2010;10:56. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Wang C, Pan R, Wan X, Tan Y, Xu L, Ho CS, et al. Immediate psychological responses and associated factors during the initial stage of the 2019 coronavirus disease (COVID-19) epidemic among the general population in China. Int J Environ Res Public Health. 2020;17(5):1729. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet. 2020;395(10223):497-506. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- World Health Organization [Internet]. Coronavirus disease (COVID-19) dashboard. [Cited: Jun 28, 2021]. Available from: [Link]
- T.C. Sağlık Bakanlığı [İnternet]. © 2022 T.C. Sağlık Bakanlığı. [Erişim tarihi: 23 Mart 2022]. Günlük Covid19 tablosu. Erişim linki: [Link]
- Çaykuş ET, Çaykuş TM. COVID-19 pandemi sürecinde çocukların psikolojik dayanıklılığını güçlendirme yolları: ailelere, öğretmenlere ve ruh sağlığı uzmanlarına öneriler [Ways to promote children' resiliency to the Covid-19 pandemic suggestions for families, teachers and mental health specialists]. Eurasian Journal of Researches in Social and Economics. 2020;7(5):95-113. [Link]
- Lam CS, Koon HK, Chung VC, Cheung YT. A public survey of traditional, complementary and integrative medicine use during the COVID-19 outbreak in Hong Kong. PLoS One. 2021;16(7):e0253890. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Paudyal V, Sun S, Hussain R, Abutaleb MH, Hedima EW. Complementary and alternative medicines use in COVID-19: a global perspective on practice, policy and research. Res Social Adm Pharm. 2022;18(3):2524-8. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Nilashi M, Samad S, Yusuf SYM, Akbari E. Can complementary and alternative medicines be beneficial in the treatment of COVID-19 through improving immune system function? J Infect Public Health. 2020;13(6):893-6. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Ng JY. Global research trends at the intersection of coronavirus disease 2019 (COVID-19) and traditional, integrative, and complementary and alternative medicine: a bibliometric analysis. BMC Complement Med Ther. 2020;20(1):353. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Fan AY, Gu S, Alemi SF; Research Group for Evidence-based Chinese Medicine. Chinese herbal medicine for COVID-19: current evidence with systematic review and meta-analysis. J Integr Med. 2020;18(5):385-94. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Seifert G, Jeitler M, Stange R, Michalsen A, Cramer H, Brinkhaus B, et al. The relevance of complementary and integrative medicine in the COVID-19 pandemic: a qualitative review of the literature. Front Med (Lausanne). 2020;7:587749. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Işık MT, Can R. Bir grup hemşirelik öğrencisinin COVID-19 riskine yönelik koruyucu, geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamaları [Preventive, traditional and complementary medicine practices for a group of nursing students for COVID-19 risk]. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi. 2021;11(1):94-103. [Crossref]
- Umeta Chali B, Melaku T, Berhanu N, Mengistu B, Milkessa G, Mamo G, et al. Traditional medicine practice in the context of COVID-19 pandemic: community claim in Jimma Zone, Oromia, Ethiopia. Infect Drug Resist. 2021;14:3773-83. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Büyüköztürk Ş. Sosyal Bilimler için Veri Analizi El Kitabı: İstatistik, Araştırma Deseni SPSS Uygulamaları ve Yorum. 28. Baskı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık; 2020.
- Hyland ME, Lewith GT, Westoby C. Developing a measure of attitudes: the holistic complementary and alternative medicine questionnaire. Complement Ther Med. 2003;11(1):33-8. [Crossref] [PubMed]
- Erci B. Attitudes towards holistic complementary and alternative medicine: a sample of healthy people in Turkey. J Clin Nurs. 2007;16(4):761-8. [Crossref] [PubMed]
- Ilori T, Akintayo AD, Adewale BA, Oyetola EO. Knowledge, attitude and practice of Nigerian medical students towards complementary and alternative medicine in Covid-19 management. Ann Ib Postgrad Med. 2021;19(Suppl 1):S22-S30. [PubMed] [PMC]
- Aktaş B. Hemşirelik öğrencilerinin bütüncül tamamlayıcı ve alternatif tıbba karşı tutumları [Attitudes of nursing students toward holistic complementary and alternative medicine]. JAREN. 2017;3(2):55-9. [Link]
- Şahin N, Aydın D, Akay B. Hemşirelik öğrencilerinin bütüncül tamamlayıcı ve alternatif tıbba karşı tutumlarının değerlendirilmesi [The attitudes of nursing students towards holistic complementary and alternative medicine]. Balıkesir Health Sci J. 2019;8(1):21-6. [Link]
- Kaur J, Hamajima N, Yamamoto E, Saw YM, Kariya T, Soon GC, et al. Patient satisfaction on the utilization of traditional and complementary medicine services at public hospitals in Malaysia. Complement Ther Med. 2019;42:422-8. [Crossref] [PubMed]
- Köse E, Oturak G, Ekerbiçer HÇ. Bir grup tıp fakültesi öğrencisinde geleneksel ve tamamlayıcı tıp tutumu ve sağlık okuryazarlığı ilişkisinin incelenmesi [Examination of the relationship between traditional and complementary medicine attitude and health literacy in a group of medical faculty students]. Sakarya Med J. 2021;11(2):373-80. [Crossref]
- Ilgaz A, Gözüm S. Tamamlayıcı sağlık yaklaşımlarının güvenilir kullanımı için sağlık okuryazarlığının önemi [Importance of health literacy for safe use of complementary health ap- proaches]. DEUHFED. 2016;9(2):67-77. [Link]
- Barnes PM, Bloom B, Nahin RL. Complementary and alternative medicine use among adults and children: United States, 2007. Natl Health Stat Report. 2008;(12):1-23. [Crossref] [PubMed]
- Ege B, Kurt MY, Ege M, Geyik A. Diş hekimliği fakültesi öğrencilerinin geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamaları ile ilgili tutumlarının değerlendirilmesi [Evaluation of attitudes of faculty of dentistry students on traditional and complementary medicine practices]. J Tradit Complem Med. 2020;3(2):178-90. [Crossref]
- Kocabaş D, Eke E, Demir M. Sağlık hizmetleri kullanımında bireylerin geleneksel ve alternatif yöntemlere ilişkin tutumlarının değerlendirilmesi [Evaluation of the attitudes of the individuals on traditional and alternative methods in the use of health care]. BAİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2019;19(1):63-80. [Crossref]
- Dehghan M, Ghanbari A, Ghaedi Heidari F, Mangolian Shahrbabaki P, Zakeri MA. Use of complementary and alternative medicine in general population during COVID-19 outbreak: a survey in Iran. J Integr Med. 2022;20(1):45-51. [Crossref] [PubMed] [PMC]
.: İşlem Listesi