.: DERLEME
Elefantiyazis (Fil Hastalığı) Tarihi
History of Elephantiasis
Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2022;30(3):342-53
doi: 10.5336/mdethic.2022-90212
Makale Dili: TR
Tam Metin
ÖZET
Hastalık kavramı ve hastalık algısı, tıp tarihinin seyri boyunca bilimsel ve teknolojik gelişmeler, kişiler arası etkileşimler gibi nedenlerle evrilmiştir. Hastalıklar bulundukları coğrafyalara göre isimlendirilmiş, farklı ülke ve kültürlerde farklı isimler alabilmiş veya birbirinden farklı hastalıklar aynı isimle tanımlanabilmiştir. Hastalıkların bugün anladığımız şekliyle açıklanabilmeleri ve karışıklıkların giderilebilmesi ise ancak anatomik, fizyolojik, patolojik ve mikrobiyolojik bağlantıların kurulabilmesiyle mümkün olmuştur. Bu çalışmada, sözü edilen duruma çarpıcı bir örnek olarak elefantiyazis (fil hastalığı) hastalığı ele alınmış, hastalığın geçmişte ve günümüzde nasıl tanımlandığının ve tıp literatüründeki bazı eserlerde ne şekilde açıklandığının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda önce hastalığın patogenezinde yer alan lenfatik sistem ve keşfinden kısaca bahsedilmiş, daha sonra İlk Çağ, Orta Çağ ve Modern Çağlarda yazılmış, içerisinde fil hastalığından bahsedilen çeşitli kaynaklara ulaşılmış ve bu kaynaklarda fil hastalığına ilişkin yazılan bilgiler değerlendirilmiştir. Ulaşılan kaynaklar arasında Sushruta, Kapadokyalı Aratæus, Bergamalı Galenus, Aeginalı Paulus, Alî b. Rabben et-Taberî, Ebû Bekr Muhammed b. Zekeriyyâ er-Râzî, Alî b. el-Abbâs el-Mecûsî, İbn Sînâ, Ebû'l-Kâsım Halef b. Abbâs ez-Zehrâvî, İbnu'n-Nefîs, Hekim Bereket, İshak b. Murad, Hacı Paşa, Abdulvehhâb el-Mârdânî, İbn-i Şerîf, Emir Çelebi, Bursalı Ali Münşî gibi yazarların eserleri bulunmaktadır. İncelenen belgeler ışığında tıp düşüncesinin zaman içindeki değişimine paralel olarak hastalıkların oluşum süreçlerinin anlaşılması ve bunun fil hastalığında bir örneği ortaya konulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Fil hastalığı; dâ'ü'l-fîl; tıp tarihi
Hastalık kavramı ve hastalık algısı, tıp tarihinin seyri boyunca bilimsel ve teknolojik gelişmeler, kişiler arası etkileşimler gibi nedenlerle evrilmiştir. Hastalıklar bulundukları coğrafyalara göre isimlendirilmiş, farklı ülke ve kültürlerde farklı isimler alabilmiş veya birbirinden farklı hastalıklar aynı isimle tanımlanabilmiştir. Hastalıkların bugün anladığımız şekliyle açıklanabilmeleri ve karışıklıkların giderilebilmesi ise ancak anatomik, fizyolojik, patolojik ve mikrobiyolojik bağlantıların kurulabilmesiyle mümkün olmuştur. Bu çalışmada, sözü edilen duruma çarpıcı bir örnek olarak elefantiyazis (fil hastalığı) hastalığı ele alınmış, hastalığın geçmişte ve günümüzde nasıl tanımlandığının ve tıp literatüründeki bazı eserlerde ne şekilde açıklandığının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda önce hastalığın patogenezinde yer alan lenfatik sistem ve keşfinden kısaca bahsedilmiş, daha sonra İlk Çağ, Orta Çağ ve Modern Çağlarda yazılmış, içerisinde fil hastalığından bahsedilen çeşitli kaynaklara ulaşılmış ve bu kaynaklarda fil hastalığına ilişkin yazılan bilgiler değerlendirilmiştir. Ulaşılan kaynaklar arasında Sushruta, Kapadokyalı Aratæus, Bergamalı Galenus, Aeginalı Paulus, Alî b. Rabben et-Taberî, Ebû Bekr Muhammed b. Zekeriyyâ er-Râzî, Alî b. el-Abbâs el-Mecûsî, İbn Sînâ, Ebû'l-Kâsım Halef b. Abbâs ez-Zehrâvî, İbnu'n-Nefîs, Hekim Bereket, İshak b. Murad, Hacı Paşa, Abdulvehhâb el-Mârdânî, İbn-i Şerîf, Emir Çelebi, Bursalı Ali Münşî gibi yazarların eserleri bulunmaktadır. İncelenen belgeler ışığında tıp düşüncesinin zaman içindeki değişimine paralel olarak hastalıkların oluşum süreçlerinin anlaşılması ve bunun fil hastalığında bir örneği ortaya konulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Fil hastalığı; dâ'ü'l-fîl; tıp tarihi
ABSTRACT
The concept of illness and the perception of illness have evolved over the course of the history of medicine for reasons such as scientific and technological developments and interpersonal interactions. Diseases were named according to the geographies they were in, different names were assigned in different countries and cultures, or different diseases could be defined by the same name. The explanation of diseases as we understand them today and the elimination of confusion were only possible by establishing anatomical, physiological, pathological and microbiological connections. As a striking example of such situation, elephantiasis was discussed in this study and it was aimed to examine how the disease was defined in the past and is defined today and how it was explained in some works in the medical literature. For this purpose, first the discovery of lymphatic system, which is involved in the pathogenesis of the disease, was briefly mentioned, then various sources written in antiquity, the Middle Ages and the Modern Era, in which elephantiasis was mentioned, were reached and the information about elephantiasis in these sources was evaluated. Among the sources reached, there are works of authors such as Sushruta, Aratæus of Cappadocia, Galen of Pergamon, Paul of Aegina, Ali b. Rabban al-Tabarî, Abu Bakr Muhammad b. Zakariyya al-Râzî (Rhazes), Ali b. al-Abbas al-Majûsî (Haly Abbas), İbn Sînâ (Avicenna), Abû al-Kâsım Khalaf b. Abbâs ez-Zehrâvî (Albucasis), İbn al-Nafîs, Physician Bereket, İshak b. Murâd, Haji Pasha, Abd al-Wahhâb al-Mârdanî, İbn Sharîf, Emir Çelebi, Ali Munshî of Bursa. In the light of the documents examined, in parallel with the changes in medical thought over time, the understanding of the formation processes of diseases and an example of this were presented for elephantiasis.
Keywords: Elephantiasis; dâ'al-fîl; history of medicine
The concept of illness and the perception of illness have evolved over the course of the history of medicine for reasons such as scientific and technological developments and interpersonal interactions. Diseases were named according to the geographies they were in, different names were assigned in different countries and cultures, or different diseases could be defined by the same name. The explanation of diseases as we understand them today and the elimination of confusion were only possible by establishing anatomical, physiological, pathological and microbiological connections. As a striking example of such situation, elephantiasis was discussed in this study and it was aimed to examine how the disease was defined in the past and is defined today and how it was explained in some works in the medical literature. For this purpose, first the discovery of lymphatic system, which is involved in the pathogenesis of the disease, was briefly mentioned, then various sources written in antiquity, the Middle Ages and the Modern Era, in which elephantiasis was mentioned, were reached and the information about elephantiasis in these sources was evaluated. Among the sources reached, there are works of authors such as Sushruta, Aratæus of Cappadocia, Galen of Pergamon, Paul of Aegina, Ali b. Rabban al-Tabarî, Abu Bakr Muhammad b. Zakariyya al-Râzî (Rhazes), Ali b. al-Abbas al-Majûsî (Haly Abbas), İbn Sînâ (Avicenna), Abû al-Kâsım Khalaf b. Abbâs ez-Zehrâvî (Albucasis), İbn al-Nafîs, Physician Bereket, İshak b. Murâd, Haji Pasha, Abd al-Wahhâb al-Mârdanî, İbn Sharîf, Emir Çelebi, Ali Munshî of Bursa. In the light of the documents examined, in parallel with the changes in medical thought over time, the understanding of the formation processes of diseases and an example of this were presented for elephantiasis.
Keywords: Elephantiasis; dâ'al-fîl; history of medicine
REFERANSLAR:
- Lymphatic system [Internet]. Encyclopedia Britannica. ©2009 [Cited: May 2, 2021]. Available from: [Link]
- Loukas M, Bellary SS, Kuklinski M, Ferrauiola J, Yadav A, Shoja MM, et al. The lymphatic system: a historical perspective. Clin Anat. 2011;24(7):807-16. [Crossref] [PubMed]
- Kanter MA. The lymphatic system: an historical perspective. Plast Reconstr Surg. 1987;79(1):131-9. [Crossref] [PubMed]
- Chikly B. Who discovered the lymphatic system. Lymphology. 1997;30(4):186-93. Erratum in: Lymphology 1998;31(2):92. [PubMed]
- Natale G, Bocci G, Ribatti D. Scholars and scientists in the history of the lymphatic system. J Anat. 2017;231(3):417-29. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Suy R, Thomis S, Fourneau I. The discovery of lymphatic system in the seventeenth century. Part I: the early history. Acta Chir Belg. 2016;116(4):260-6. [Crossref] [PubMed]
- Shields JW. High points in the history of Lymphology 1602-2001. Lymphology. 2001;34(2):51-68. Erratum in: Lymphology 2001;34(3):149. [PubMed]
- Kâhya E. Mustafa Behçet Efendi ve Türkçe İlk Fizyoloji Kitabı. 1. Baskı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi; 2017.
- Ngan V. Lymphoedema [Internet]. DermNet Nz. ©2006 [Cited: May, 2021]. Available from: [Link]
- Lymphoedema - Causes [Internet]. nhs.uk. ©2017 [Cited: May 13, 2021]. Available from: [Link]
- Simonian SJ, Morgan CL, Tretbar LL, Blondeau B. Differential diagnosis of lymphedema. In: Tretbar LL, Morgan CL, Lee B, Simonian SJ, Blondeau B, eds. Lymphedema: Diagnosis and Treatment. 1st ed. London: Springer; 2008. p.12-20. [Crossref]
- Elephantiasis [Internet]. NORD (National Organization for Rare Disorders). ©2009 [Cited: May 13, 2021]. Available from: [Link]
- Lymphatic filariasis. [Internet]. World Health Organization. © 2021 [Cited: april 26, 2021]. Available from: [Link]
- Fil Hastalığı-Lenfödem [İnternet]. ©2018 [Erişim tarihi: 8 Haziran 2021]. Erişim linki: [Link]
- Routh HB, Bhowmik KR. History of elephantiasis. Int J Dermatol. 1993;32(12):913-6. [Crossref] [PubMed]
- Golzari SE, Kazemi A, Ghaffari A, Ghabili K. A brief history of elephantiasis. Clin Infect Dis. 2012;55(7):1024; author reply 1024-5. [Crossref] [PubMed]
- Otsuji Y. History, epidemiology and control of filariasis. Trop Med Health. 2011;39(1 Suppl 2):3-13. [PubMed] [PMC]
- Adams F. The Seven Books of Paulus Ægineta. Translated from the Greek with a Commentary Embracing a Complete View of the Knowledge Possessed by the Greeks, Romans, and Arabians on All Subjects Connected with Medicine and Surgery. Vol II. London: Sydenham Society; 1846.
- Sushruta. Ślipadam. In: Bhishagratna KKL, ed. An English Translation of the Sushruta Samhita with a Full and Comprehensive Introduction, Additional Texts, Different Readings, Notes, Comparative Views, Index, Glossary and Plates. Vol II. Calcutta: Kaviraj Kunja Lal Bhishagratna; 1911. p.83-4.
- Sushruta. Treatment of ślipada, treatment of pittaja ślipada, treatment of kaphaja ślipada. In: Bhishagratna KKL, ed. An English Translation of the Sushruta Samhita with a Full and Comprehensive Introduction, Additional Texts, Different Readings, Notes, Comparative Views, Index, Glossary and Plates. Vol II. Calcutta: Kaviraj Kunja Lal Bhishagratna; 1911. p.446-57.
- Aratæus. Chapter XIII. On elephas, or elephantiasis. In: Adams F, ed. The Extant Works of Aratæus, The Cappadocian. Of Aretæus, The Cappadocian, on the Causes and Symptoms of Chronic Diseases Book II. 1st ed. London: Sydenham Society; 1856. p.366-73.
- Aratæus. Chapter XIII. Cure of Elephas. In: Adams F, ed. The Extant Works of Aratæus, The Cappadocian. Of Aretæus, The Cappadocian, on the Cure of Chronic Diseases Book II. 1st ed. London: Sydenham Society; 1856. p.494-8.
- Lytton DG, Resuhr LM. Galen on Abnormal Swellings. J Hist Med Allied Sci. 1978;XXXIII(4):531-49. [Crossref]
- Constantinus Africanus. Pantechni decem libri theorices: et decem practices: cum tractatu de gradibus medicinarum Constantini. In: Omnia Opera Ysaac ...: Cum Quibusdam Aliis Opusculis. Liber de Definitionibus. Liber de Elementis. Liber Dietarum Universalium: Cum Commento Petri Hispani. Liber Dietarum Particularium: Cum Commento Ejusdem. Liber de Urinis Cum Commento Ejusdem. Liber de Febribus. Pantechni Decem Libri Theorices: Et Decem Practices: Cum Tractatu de Gradibus Medicinarum Constantini. Viaticum Ysaac Quod Constantinus Sibi Attribuit. Liber de Oculis Constantini. Liber de Stomacho Constantini. Liber Virtutum de Simplici Medicina Constantini. Compendium Megatechni Galeni a Constantino Compositum. Lugduni: Curavit ea imprimi Bartholomeus Trot in officina Johannis de Platea; 1515. [Link]
- Abbas H. Regalis Dispositio, Sive Liber Medicinae (Latine). (Joannis Dominici de Nigro (Venecia), ed.). Bernardinus Ricius de Novaria; 1492.
- Ali b. Rabben et-Taberî. Siddiqi MZ, ed. Firdausu'l-Hikmat of Paradise of Wisdom. 1st ed. Berlin: Buch-u Kunstdruckerei "Sonne" GmbH; 1928.
- Meyerhof M. The "Book of Treasure", an Early Arabic treatise on medicine. Isis. 1930;14(1):55-76. [Crossref]
- Ebū Bekr Muḥammed b. Zekeriyyā Er-Rāzī. El-Manṣūrī Fī'ṭ-Ṭıbb. In: Ḥāzim El-Bekrī Eṣ-Ṣiddikī, ed. Kuveyt: Menşūrāt Maʿhadi'l-Menḥūṭāti'l-ʿArabiyye; 1987.
- Karlığa B, Kazancıgil A. Ali İbn Abbâs el-Mecûsî ve "Kitâbü'l-Melikî." III. Türk Tıp Tarihi Kongresi İstanbul: 20-23 Eylül 1993 Kongreye Sunulan Bildiriler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi; 1999. p.25-54.
- İbn-i Sînâ, ed. Kâhya E, çeviri editörü. El-Kânûn Fi't-Tıbb, üçüncü kitap ikinci kısım. 1. Baskı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi; 2014. p.652.
- İbn-i Sînâ, ed. Kâhya E, çeviri editörü. El-Kânûn Fi't-Tıbb, dördüncü kitap. 1. Baskı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi; 2014. p.266.
- Acıduman A, Arda B. Ebu'l-Kasım Ez-Zehrâvî, eseri Et-Tasrif ve hidrosefalinin tedavisi üzerine [Abul-Qasım Al-Zahrawi, his treatise Al-Tasrif and on were of hydrocephalus]. Çocuk Sağlığı ve Hastalık Derg. 2006;49:169-73. [Link]
- Ebū'l-Ḳāsım Ḫalef b. ʿAbbās Ez-Zehrāvī. Duktūr Ṣubhī Maḥmūd Ḥamāmī, translation editor. Et-Taṣrīf Mevsūʿa Ṭibbiyye Mine'l-Ḳarni'l-ʿāşiri'l-Mīlādī. Ḥaḳḳaḥu ve Tercemehu. 1. Baskı. Kuveyt: Muʾessesetu'l-Kuveyt Li't-Teḳaddumi'l- ʿİlmī.; 2004.
- Abū Marwān ʿAbd al-Malik Ibn Zuhr (Avenzoar), ed. Khūrī M, translation editor. Kitāb al-Taysīr fī al-Mudawāt wa al-Tadbīr. 1st ed. Damascus: Dar al-Fikr; 1983.
- Amīn al-Dawla Yaʿqūb ibn Isḥāq Ibn al-Quff. Sezgin F, translation editor. Kitāb Al-ʿUmda Fi l-Ğiraḥā. Vol 77. Frankfurt am Main: Institute for the History of Arabic-Islamic Science at the Johann Wolfgang Goethe University; 1997.
- ʿAlāʾu'd-dīn ʿAlī b. Ebī'l-Ḥazm el-Ḳareşī İbnu'n-Nefīs. El-Mūcezu Fī'ṭ-Ṭıbb. Taḥkīḳ: ʿAbdu'l-Karīm al- ʿAzbāvī, Murācʿāt: Aḥmad ʿAmmār. 1. Baskı. Ḳāhire: Vezārtu'l-Evḳāf el-Mecisi'l-aʿlā li'ş-Şuʾūni'l-İslāmiyyeti; 1986.
- Doğru G. Hekim Bereket'in Ḫulāṣatu't-Tıbb (25b-56a) Eseri -İnceleme, Metin, Dizin- [Yüksek lisans tezi]. Kıbrıs: Doğu Akdeniz Üniversitesi; 2015. [Erişim tarihi: 8 Haziran 2021]. Erişim linki: [Link]
- Hekim Bereket, ed. Erdağı Doğuer B, çeviri editörleri. Ḫulāṣa Metin-Sözlük. 1. Baskı. Ankara: Ürün Yayınları; 2016. p.150-1.
- İshâk bin Murâd, ed. Canpolat M, Önler Z, çeviri editörleri. Edviye-i Müfrede. 1. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları; 2007.
- Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa), ed. Önler Z, çeviri editörü. Müntehab-ı Şifâ I Giriş-Metin. 1. Baskı. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları; 1990.
- Abdülvehhâb bin Yusuf ibn-i Ahmed el-Mârdânî, ed. Bayat AH, çeviri editörü. Kitâbu'l-Müntehab Fî't-Tıb. 1. Baskı. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği; 2005.
- İbn-i Şerîf. Yâdigâr. Altıntaş A, çeviri editörü. 1. Baskı. İstanbul: Merkez Efendi Geleneksel Tıp Derneği; 2004.
- Laurence BR. The curse of Saint Thomas. Med Hist. 1970;14(4):352-63. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Ayaz Y. Emir Çelebi, Enmūzecü't-Tıbb (Giriş-Metin 173a-351b) [Yüksek lisans tezi]. Antalya: Akdeniz Üniversitesi; 2019. [Erişim tarihi: 8 Haziran 2021]. Erişim linki: [Link]
- Münşi A. Cerrāḥ-nāme. İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, No. 3545.
- Laurence BR. "Barbadoes Leg": Filariasis in Barbados, 1625-1900. Med Hist. 1989;33:480-8. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Palalı MZ. Cüzzam. TDV İslâm Ansiklopedisi [İnternet]. ©1993 [Erişim tarihi: 6 Haziran 2021]. Erişim linki: [Link]
- Arda B. Batı Ortaçağı'nda Hastalık Kavramı. 1. Baskı. Ankara: Güneş Kitabevi Ltd. Şti.; 1997.
- Bayat AH. Tıp Tarihi. 1. Baskı. İzmir: Sade Matbaa; 2003.
- Lindemann M, ed. Doğan M, çeviri editörü. Erken Modern Avrupa'da Tıp ve Toplum. 1. Baskı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi; 2013. p.49-50.
.: İşlem Listesi