.: DERLEME
Diyabetik Ayak Bakımında Kanıta Dayalı Hemşirelik Uygulamaları Tanı ve Tedavideki Gelişmeler
Evidence-Based Nursing Practices in Diabetic Foot Care Developments in Diagnosis and Treatment
Turkiye Klinikleri J Nurs Sci. 2024;16(2):602-10
doi: 10.5336/nurses.2023-100312
Makale Dili: TR
Tam Metin
ÖZET
Diabetes mellitus (DM), yaygın olarak görülen ve sakat bırakan metabolik kronik bir hastalıktır. Erişkin popülasyonda diyabet insidansı yıllar içinde komplikasyon riski ile beraber artar. Her beş ampütasyondan dördü rutin ayak bakımı ve düzenli ayak muayeneleri ile önlenebilmektedir. Sağlık hizmeti sağlayıcıları, etkili ve kabul görmüş bir yöntemle diyabetik ayak epizotlarını veya nükslerini önleyerek diyabetik hastaların yaşam kalitesini artırır. Sağlık bakım sağlayıcısı tarafından yapılan rutin bir ayak muayenesi, ayak bakımı ve cilt muayenesini içerir, kanıta dayalı uygulamalar ile sonuca yönelik hasta bakımından sorumlu olmak adına kanıtları uygulamaya koymada ve kullanmada kilit bir role sahiptir. Sağlık bakım hizmetlerinde elde edilen tüm imkânların kullanılmasındaki temel amaç, birey, aile ve toplumun fiziksel, sosyal ve psikolojik olarak en üst düzeyde sağlığı sürdürmesidir. Klinik uygulama kılavuzları, bunu kullanan klinik alan uzmanları için önemli bir referans olduğundan, bu tür kılavuzları hazırlayanların da yüksek metodolojik uygulama becerilerine sahip olması gerekir. Böylece, diyabetik ayak uygulamasında verilen tavsiyeler mümkün olan en güncel kanıt düzeyine sahip olur. Bu durum sonunda ise daha yüksek öneri derecesi ve en güçlü kanıt düzeyine sahip olan diyabetik ayaklı hastalarda değerlendirme ve takip süreci kolaylaşacaktır. Buna rağmen incelenen kılavuzlar ayrıntılı ele alındığında, diyabetik ayak yönetimi için en çok tavsiye edilen müdahalelerin debridman (çok yüksek düzeyde kanıt ve yüksek derecede tavsiye edilir), ayak değerlendirmesi (orta düzeyde kanıt ve oldukça tavsiye edilir) ve tedavi edici ayakkabılar (orta düzeyde kanıt ve oldukça tavsiye edilir) olduğu sonucuna varılabilir.
Anahtar Kelimeler: Diabetes mellitus; diyabetik ayak; kanıta dayalı hemşirelik
Diabetes mellitus (DM), yaygın olarak görülen ve sakat bırakan metabolik kronik bir hastalıktır. Erişkin popülasyonda diyabet insidansı yıllar içinde komplikasyon riski ile beraber artar. Her beş ampütasyondan dördü rutin ayak bakımı ve düzenli ayak muayeneleri ile önlenebilmektedir. Sağlık hizmeti sağlayıcıları, etkili ve kabul görmüş bir yöntemle diyabetik ayak epizotlarını veya nükslerini önleyerek diyabetik hastaların yaşam kalitesini artırır. Sağlık bakım sağlayıcısı tarafından yapılan rutin bir ayak muayenesi, ayak bakımı ve cilt muayenesini içerir, kanıta dayalı uygulamalar ile sonuca yönelik hasta bakımından sorumlu olmak adına kanıtları uygulamaya koymada ve kullanmada kilit bir role sahiptir. Sağlık bakım hizmetlerinde elde edilen tüm imkânların kullanılmasındaki temel amaç, birey, aile ve toplumun fiziksel, sosyal ve psikolojik olarak en üst düzeyde sağlığı sürdürmesidir. Klinik uygulama kılavuzları, bunu kullanan klinik alan uzmanları için önemli bir referans olduğundan, bu tür kılavuzları hazırlayanların da yüksek metodolojik uygulama becerilerine sahip olması gerekir. Böylece, diyabetik ayak uygulamasında verilen tavsiyeler mümkün olan en güncel kanıt düzeyine sahip olur. Bu durum sonunda ise daha yüksek öneri derecesi ve en güçlü kanıt düzeyine sahip olan diyabetik ayaklı hastalarda değerlendirme ve takip süreci kolaylaşacaktır. Buna rağmen incelenen kılavuzlar ayrıntılı ele alındığında, diyabetik ayak yönetimi için en çok tavsiye edilen müdahalelerin debridman (çok yüksek düzeyde kanıt ve yüksek derecede tavsiye edilir), ayak değerlendirmesi (orta düzeyde kanıt ve oldukça tavsiye edilir) ve tedavi edici ayakkabılar (orta düzeyde kanıt ve oldukça tavsiye edilir) olduğu sonucuna varılabilir.
Anahtar Kelimeler: Diabetes mellitus; diyabetik ayak; kanıta dayalı hemşirelik
ABSTRACT
Diabetes mellitus (DM) is a common and disabling metabolic chronic disease. The incidence of diabetes in the adult population increases over the years, along with the risk of complications. Four out of every five amputations can be prevented with routine foot care and regular foot examinations. Healthcare providers improve the quality of life of diabetic patients by preventing diabetic foot episodes or relapses through an effective and accepted method. A routine foot exam by a healthcare provider includes a foot care and skin examination, and has a key role in implementing and using evidence to account for evidence-based practices and outcome-oriented patient care. The main purpose of using all the opportunities obtained in health care services is to maintain the highest level of physical, social and psychological health of the individual, family and society. Since clinical practice guidelines are an important reference for clinicians who use them, those who prepare such guidelines must also have high methodological application skills. This way, recommendations for diabetic foot care have the most current level of evidence possible. As a result, the evaluation and follow-up process will be easier in patients with diabetic foot, which has a higher recommendation level and the strongest level of evidence. However, when the guidelines reviewed were considered in detail, the most recommended interventions for diabetic foot management were debridement (very high level of evidence and highly recommended), foot assessment (moderate evidence and highly recommended), and therapeutic footwear (moderate evidence and highly recommended). It can be concluded that it is highly recommended).
Keywords: Diabetes mellitus; diabetic foot; evidence-based nursing
Diabetes mellitus (DM) is a common and disabling metabolic chronic disease. The incidence of diabetes in the adult population increases over the years, along with the risk of complications. Four out of every five amputations can be prevented with routine foot care and regular foot examinations. Healthcare providers improve the quality of life of diabetic patients by preventing diabetic foot episodes or relapses through an effective and accepted method. A routine foot exam by a healthcare provider includes a foot care and skin examination, and has a key role in implementing and using evidence to account for evidence-based practices and outcome-oriented patient care. The main purpose of using all the opportunities obtained in health care services is to maintain the highest level of physical, social and psychological health of the individual, family and society. Since clinical practice guidelines are an important reference for clinicians who use them, those who prepare such guidelines must also have high methodological application skills. This way, recommendations for diabetic foot care have the most current level of evidence possible. As a result, the evaluation and follow-up process will be easier in patients with diabetic foot, which has a higher recommendation level and the strongest level of evidence. However, when the guidelines reviewed were considered in detail, the most recommended interventions for diabetic foot management were debridement (very high level of evidence and highly recommended), foot assessment (moderate evidence and highly recommended), and therapeutic footwear (moderate evidence and highly recommended). It can be concluded that it is highly recommended).
Keywords: Diabetes mellitus; diabetic foot; evidence-based nursing
REFERANSLAR:
- International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas. 10th edition. 2021. Cited: May 12, 2023. Available from: [Link]
- Abu Negm LMM, Elsayed EBH, Ramadan RM. Evidence-based protocol: effect on foot care self-efficacy among diabetic patients during COVID 19 pandemic. Egyptian Journal of Health Care. 2022;13(2):1440-59. [Crossref]
- Myrzakhmet E. The role of the nurse in the prevention of diabetic foot [Master's thesis]. Finland: JAMK University of Applied Sciences; 2020. [Cited: 14.11.2023] [Link]
- Ramzan S, Sarwar H, Sadia Khan MA. Effectiveness of Educational Program on Knowledge and Practices of Nurses Regarding Prevention of Diabetic Foot Ulcers at Tertiary Care Hospital, Lahore. Pakistan Journal of Health Sciences. 2022,3(5):95-9. [Crossref]
- Çelebi E, İlçe A. Diyabetik ayak yarası bakımında kanıta dayalı uygulama önerileri. Türk Cerrahi ve Ameliyathane Hemşireleri Derneği, İzmir Ekonomi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü, editörler. 3. Uluslararası 11. Ulusal Türk Cerrahi ve Ameliyathane Hemşireliği Kongre Kitabı. 2019. p.992-7. [Link]
- Olgun N, Aslan FE, Coşansu G, Çelik S. Diyabetes mellitus. Karadakovan A, Eti Aslan F, editörler. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım. 1. Baskı. Adana: Nobel Kitabevi; 2010. p.769-806.
- Abate TW, Enyew A, Gebrie F, Bayuh H. Nurses' knowledge and attitude towards diabetes foot care in Bahir Dar, North West Ethiopia. Heliyon. 2020;6(11):e05552. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Kaya Z, Karaca A. Evaluation of nurses' knowledge levels of diabetic foot care management. Hindawi Nursing Research and Practice. 2018:1-12. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Türk Cerrahi ve Ameliyathane Hemşireleri Derneği, İzmir Ekonomi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü. 3. Uluslararası Türk Cerrahi ve Ameliyathane Hemşireliği Kongresi Kongre Kitabı. 2019. [Link]
- Aldana PC, Khachemoune A. Diabetic foot ulcers: appraising standard of care and reviewing new trends in management. Am J Clin Dermatol. 2020;21(2):255-64. [Crossref] [PubMed]
- American Diabetes Association. 11. Microvascular Complications and Foot Care: Standards of Medical Care in Diabetes-2019. Diabetes Care. 2019;42(Suppl 1):S124-S38. [Crossref] [PubMed]
- Egan AM, Dinneen SF. In-hospital metabolic regulation in patients with a diabetic foot ulcer: is it worthwhile? Diabetes Metab Res Rev. 2016;32 Suppl 1:297-302. [Crossref] [PubMed]
- Vas PRJ, Edmonds ME, Papanas N. Nutritional supplementation for diabetic foot ulcers: the big challenge. Int J Low Extrem Wounds. 2017;16(4):226-9. [Crossref] [PubMed]
- Lavery LA, Davis KE, Berriman SJ, Braun L, Nichols A, Kim PJ, et al. WHS guidelines update: diabetic foot ulcer treatment guidelines. Wound Repair Regen. 2016;24(1):112-26. [Crossref] [PubMed]
- Öztürk AM, Uysal S, Süer O, Yıldırım Şimşir I, Taşbakan M. Diyabetik ayak yaralarında infeksiyon durumu pencere açılarak uygulanan total temas alçılama için hala bir kontrendikasyon mudur [Is total contact cast with opening a window on the ulcer site still a contraindication for diabetic foot wounds with infection]? Flora. 2019;24(1):37-45. [Crossref]
- Lipsky BA, Berendt AR, Cornia PB, Pile JC, Peters EJ, Armstrong DG, et al; Infectious Diseases Society of America. Executive summary: 2012 Infectious Diseases Society of America clinical practice guideline for the diagnosis and treatment of diabetic foot infections. Clin Infect Dis. 2012;54(12):1679-84. [Crossref] [PubMed]
- Boulton AJM, Armstrong DG, Kirsner RS, Attinger CE, Lavery LA, Lipsky BA, et al. Diagnosis and management of diabetic foot complications. Arlington (VA): American Diabetes Association; 2018. [Crossref] [PubMed]
- Alexiadou K, Doupis J. Management of diabetic foot ulcers. Diabetes Ther. 2012;3(1):4. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Causey MW, Ahmed A, Wu B, Gasper WJ, Reyzelman A, Vartanian SM, et al. Society for Vascular Surgery limb stage and patient risk correlate with outcomes in an amputation prevention program. J Vasc Surg. 2016;63(6):1563-73.e2. [Crossref] [PubMed]
- Öztürk Çopur E, Kuru N, Canbolat Seyman Ç. Hemşirelikte kanıta dayalı uygulamalara genel bakış [Overview of the evidence based practices in nursing]. Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi. 2015;1(2):51-5. [Link]
- Özer Küçük E, Çakmak S, Kapucu S, Koç M, Kahveci R. Hemşirelik öğrencilerinin kanıta dayalı hemşirelik uygulamalarına ilişkin farkındalıklarının belirlenmesi [Determination of nursing students' awareness of evidence-based nursing practice]. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2017;4(2):1-12. [Link]
- Varaei S, Salsali M, Cheraghi MA, Tehrani MR, Heshmat R. Education and implementing evidence-based nursing practice for diabetic patients. Iran J Nurs Midwifery Res. 2013;18(3):251-7. [PubMed] [PMC]
- Şadi E. Hemşirelerin kanıta dayalı uygulamalara yönelik tutumlarının belirlenmesi [Yüksek lisans tezi]. İstanbul: Maltepe Üniversitesi; 2019.
- Taşkın Yılmaz F. Diyabetin tedavisinde ve kontrolünde kanıta dayalı hemşirelik uygulamaları [Evidence-based nursing practices in diabetes treatment and control]. Türkiye Klinikleri J Intern Med Nurs-Special Topics. 2015;1(3):13-9. [Link]
- Pérez-Panero AJ, Ruiz-Muñoz M, Cuesta-Vargas AI, Gónzalez-Sánchez M. Prevention, assessment, diagnosis and management of diabetic foot based on clinical practice guidelines: a systematic review. Medicine (Baltimore). 2019;98(35):e16877. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Faruque LI, Wiebe N, Ehteshami-Afshar A, Liu Y, Dianati-Maleki N, Hemmelgarn BR, et al; Alberta Kidney Disease Network. Effect of telemedicine on glycated hemoglobin in diabetes: a systematic review and meta-analysis of randomized trials. CMAJ. 2017;189(9):E341-E64. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Registered Nurses Association of Ontario. Reducing Foot Complications for People with Diabetes. Toronto, Canada: Registered Nurses Association of Ontario. 2004. Cited: June 16, 2023. Available from: [Link]
- Feng Y, Schlösser FJ, Sumpio BE. The Semmes Weinstein monofilament examination is a significant predictor of the risk of foot ulceration and amputation in patients with diabetes mellitus. J Vasc Surg. 2011;53(1):220-6.e1-5. [Crossref] [PubMed]
- Farida I, Muji Astuti N, Yuliastuti C, Khasanah UK, Winarno DD. Diabetic Foot Deformity Examination in Diabetics at Surabaya, Indonesia. In: Pranata S, Purnomo P, Rejeki S, Olina YB, eds. Proceedings of the 1st Lawang Sewu International Symposium 2022 on Health Sciences (LSISHS 2022). 1st ed. Dordrecht: Atlantis Press; 2023. p.315-25. [Crossref]
- Petrova NL, Edmonds ME. Conservative and pharmacologic treatments for the diabetic charcot foot. Clin Podiatr Med Surg. 2017;34(1):15-24. [Crossref] [PubMed]
- Hingorani A, LaMuraglia GM, Henke P, Meissner MH, Loretz L, Zinszer KM, et al. The management of diabetic foot: a clinical practice guideline by the Society for Vascular Surgery in collaboration with the American Podiatric Medical Association and the Society for Vascular Medicine. J Vasc Surg. 2016;63(2 Suppl):3S-21S. [Crossref] [PubMed]
- Edwards J, Stapley S. Debridement of diabetic foot ulcers. Cochrane Database Syst Rev. 2010;2010(1):CD003556. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Mougakou E, Mastrogianni E, Kyziroglou M, Tzimalos K. The role of novel antibiotics in the management of diabetic foot infection. Diabetes Ther. 2023;14:251-63. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- National Collaborating Centre for Chronic Conditions (UK). Type 1 Diabetes in Adults: National Clinical Guideline for Diagnosis and Management in Primary and Secondary Care. London: Royal College of Physicians (UK); 2004. [PubMed]
- Barry P, Adler A, Berendt A, Collier M, Dhar S, Goenka N, et al. Diabetic Foot Problems: Inpatient Management of Diabetic Foot Problems. London: National Institute for Health and Clinical Excellence; 2011. [Link]
- Kennon B. et al. Management of diabetes. A national clinical guideline.
- Markakis K, Bowling FL, Boulton AJ. The diabetic foot in 2015: an overview. Diabetes Metab Res Rev. 2016;32 Suppl 1:169-78. [Crossref] [PubMed]
- Iquize RCC, Theodoro FCET, Carvalho KA, Oliveira MA, Barros JF, Silva ARD. Educational practices in diabetic patient and perspective of health professional: a systematic review. J Bras Nefrol. 2017;39(2):196-204. English, Portuguese. [Crossref] [PubMed]
.: İşlem Listesi