Cumhuriyetin Kuruluşundan Günümüze Türk Sağlık Mevzuatında Hasta Haklarının Gelişimi
The Development of Patient Rights in Turkish Healthcare Legislation from the Establishment of the Republic to the Present
Güvercin CH. Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze Türk sağlık mevzuatında hasta haklarının gelişimi. Öztürk H, editör. Cumhuriyet Dönemi Sağlık Politikaları. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2023. p.22-32.
Makale Dili: TR
Ücretsiz Erişim
ÖZET
Hasta hakları, insan haklarının sağlık alanında yeniden onaylanmasıdır. Bu nedenle hasta haklarına ilişkin düzenlemeler bir sağlık mevzuatının en önemli belgelerindendir. Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze, hasta hakları unsurları farklı yasalar içine serpiştirilmiş, dağınık ve standart olmayan bir yapıdan gittikçe daha bütünlüklü hale gelerek sürecin sonunda Hasta Hakları Yönetmeliği'nin yayınlanmasına evrilmiştir. Türk sağlık mevzuatında hasta haklarının gelişimi üç dönemde incelenebilir. Erken dönemdeki (1920-1950) sağlık mevzuatının genel özellikleri sağlık hizmetlerinin kamusal bir hizmet olarak planlanması, hizmetlerin çerçevesinin oluşturulması, sağlık çalışanlarının görev tanımları ve temel halk sağlığı sorunlarıyla mücadele olmuştur. Hizmetlerin kurumsallaşma süreci olan bu dönemde sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkı yanında, -sınırlı da olsa- tıbbi uygulamalarda onam alınması, özel yaşamın gizliliğinin korunması, hekim seçme gibi hasta hakları unsurları gündeme gelmiştir. Gelişme döneminde (1950-1980) sağlık meslekleri yasaları ve ilişkili olarak Tıbbi Deontoloji Tüzüğü yayınlanmıştır. Bu düzenlemelerde sağlık profesyonellerinin görev ve sorumluluklarının çerçevesi belirlenirken, bu görevlerin işaret ettiği pek çok hasta hakkı da ortaya çıkmıştır. Yine bu dönemde sağlık hizmetlerinden yararlanma bir insan hakkı olarak kabul edilmiş ve aydınlatılmış onam çağdaş anlamıyla ilk kez yasada yer almıştır. Yasalaşma döneminde (1980 sonrası) bakanlığın işlevi ve sağlık hizmetlerinin reorganizasyonu, üreme sağlığı ve ilaç araştırmaları alanlarının düzenlenmesi gibi hasta haklarının öne çıktığı yasalar yürürlüğe girmiştir. Hasta haklarının sağlık mevzuatındaki tarihsel ve kavramsal gelişiminin en önemli aşaması 1998'de Hasta Hakları Yönetmeliği'nin yayınlanmasıdır. Hasta haklarının dünyadaki gelişimine paralel bir zaman ve içerikte olan yönetmelik önemli hükümler getirmiştir. Ancak tüm bu yasal düzenlemelerde hasta hakları açısından tartışmalı ve özerkliğe saygı, zarar vermemek, dürüstlük ilkeleriyle uyumlu olmayan unsurlar da yer almaktadır.
Anahtar Kelimeler: Türk sağlık mevzuatı, hasta hakları, yasal düzenlemeler, sağlık hizmetleri, Hasta Hakları Yönetmeliği
Hasta hakları, insan haklarının sağlık alanında yeniden onaylanmasıdır. Bu nedenle hasta haklarına ilişkin düzenlemeler bir sağlık mevzuatının en önemli belgelerindendir. Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze, hasta hakları unsurları farklı yasalar içine serpiştirilmiş, dağınık ve standart olmayan bir yapıdan gittikçe daha bütünlüklü hale gelerek sürecin sonunda Hasta Hakları Yönetmeliği'nin yayınlanmasına evrilmiştir. Türk sağlık mevzuatında hasta haklarının gelişimi üç dönemde incelenebilir. Erken dönemdeki (1920-1950) sağlık mevzuatının genel özellikleri sağlık hizmetlerinin kamusal bir hizmet olarak planlanması, hizmetlerin çerçevesinin oluşturulması, sağlık çalışanlarının görev tanımları ve temel halk sağlığı sorunlarıyla mücadele olmuştur. Hizmetlerin kurumsallaşma süreci olan bu dönemde sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkı yanında, -sınırlı da olsa- tıbbi uygulamalarda onam alınması, özel yaşamın gizliliğinin korunması, hekim seçme gibi hasta hakları unsurları gündeme gelmiştir. Gelişme döneminde (1950-1980) sağlık meslekleri yasaları ve ilişkili olarak Tıbbi Deontoloji Tüzüğü yayınlanmıştır. Bu düzenlemelerde sağlık profesyonellerinin görev ve sorumluluklarının çerçevesi belirlenirken, bu görevlerin işaret ettiği pek çok hasta hakkı da ortaya çıkmıştır. Yine bu dönemde sağlık hizmetlerinden yararlanma bir insan hakkı olarak kabul edilmiş ve aydınlatılmış onam çağdaş anlamıyla ilk kez yasada yer almıştır. Yasalaşma döneminde (1980 sonrası) bakanlığın işlevi ve sağlık hizmetlerinin reorganizasyonu, üreme sağlığı ve ilaç araştırmaları alanlarının düzenlenmesi gibi hasta haklarının öne çıktığı yasalar yürürlüğe girmiştir. Hasta haklarının sağlık mevzuatındaki tarihsel ve kavramsal gelişiminin en önemli aşaması 1998'de Hasta Hakları Yönetmeliği'nin yayınlanmasıdır. Hasta haklarının dünyadaki gelişimine paralel bir zaman ve içerikte olan yönetmelik önemli hükümler getirmiştir. Ancak tüm bu yasal düzenlemelerde hasta hakları açısından tartışmalı ve özerkliğe saygı, zarar vermemek, dürüstlük ilkeleriyle uyumlu olmayan unsurlar da yer almaktadır.
Anahtar Kelimeler: Türk sağlık mevzuatı, hasta hakları, yasal düzenlemeler, sağlık hizmetleri, Hasta Hakları Yönetmeliği
ABSTRACT
Patient rights are a reconfirmation of human rights in the field of healthcare. Therefore, regulations related to patient rights are among the most important documents in healthcare legislation. From the foundation of the Republic to the present day, patient rights elements have been interspersed in different laws, evolving from a dispersed and non-standard structure to becoming more and more integrated, and at the end of the process, the Patient Rights Regulation was published. The development of patient rights in Turkish healthcare legislation can be examined in three periods. In the early period (1920-1950), the general characteristics of healthcare legislation were the planning of healthcare services as a public service, the establishment of the framework for services, the definition of the duties of healthcare workers, and the fight against basic public health problems. During this period of institutionalization of services, alongside the right of access to the healthcare services, elements of patient rights such as -albeit limited- obtaining consent, right to privacy and confidentiality and the right to free choose a physician also emerged. In the development period (1950-1980), healthcare profession laws and, in connection with them, the Medical Deontology Regulation were published. While these regulations defined the scope of duties and responsibilities of healthcare professionals, they also introduced many patient rights implied by these duties. In this period, the right of access to the healthcare services was recognized as a human right, and the concept of informed consent, in its modern sense, was included in the legislation for the first time. In the legislative period (post-1980), laws highlighting patient rights, such as the reorganization of the Ministry's functions and healthcare services, the regulation of reproductive health, and clinical trials, were enacted. The most significant step in the historical and conceptual development of patient rights in healthcare legislation was the publication of the Patient Rights Regulation in 1998. This regulation introduced important provisions in line with the global development of patient rights. However, in all of these legal regulations, there are elements that are controversial from the perspective of patient rights and do not comply with principles such as respect for autonomy, non-maleficence, and veracity.
Keywords: Turkish healthcare legislation, patient rights, legal regulations, healthcare services, Patient Rights Regulation
Patient rights are a reconfirmation of human rights in the field of healthcare. Therefore, regulations related to patient rights are among the most important documents in healthcare legislation. From the foundation of the Republic to the present day, patient rights elements have been interspersed in different laws, evolving from a dispersed and non-standard structure to becoming more and more integrated, and at the end of the process, the Patient Rights Regulation was published. The development of patient rights in Turkish healthcare legislation can be examined in three periods. In the early period (1920-1950), the general characteristics of healthcare legislation were the planning of healthcare services as a public service, the establishment of the framework for services, the definition of the duties of healthcare workers, and the fight against basic public health problems. During this period of institutionalization of services, alongside the right of access to the healthcare services, elements of patient rights such as -albeit limited- obtaining consent, right to privacy and confidentiality and the right to free choose a physician also emerged. In the development period (1950-1980), healthcare profession laws and, in connection with them, the Medical Deontology Regulation were published. While these regulations defined the scope of duties and responsibilities of healthcare professionals, they also introduced many patient rights implied by these duties. In this period, the right of access to the healthcare services was recognized as a human right, and the concept of informed consent, in its modern sense, was included in the legislation for the first time. In the legislative period (post-1980), laws highlighting patient rights, such as the reorganization of the Ministry's functions and healthcare services, the regulation of reproductive health, and clinical trials, were enacted. The most significant step in the historical and conceptual development of patient rights in healthcare legislation was the publication of the Patient Rights Regulation in 1998. This regulation introduced important provisions in line with the global development of patient rights. However, in all of these legal regulations, there are elements that are controversial from the perspective of patient rights and do not comply with principles such as respect for autonomy, non-maleficence, and veracity.
Keywords: Turkish healthcare legislation, patient rights, legal regulations, healthcare services, Patient Rights Regulation
.: İşlem Listesi