.: ARAŞTIRMA
Clinical Ethics, Personal Values, Legal Uncertainties, and Possible Conflicts in Cases of Brain Death in Türkiye: An Applied Study
Türkiye'de Beyin Ölümü Vakalarında Klinik Etik, Kişisel Değerler, Yasal Belirsizlikler ve Olası Çatışmalar: Bir Uygulamalı Çalışma
Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2023;31(1):70-6
doi: 10.5336/mdethic.2022-94372
Makale Dili: EN
Tam Metin
ABSTRACT
Both clinically and legally, brain death has long been recognized as death. However, many people including patient relatives still equate death with cardiopulmonary death (irreversible cessation of heartbeat and breathing), and thus may oppose withdrawal of life-support technologies and refuse to consider organ donation in brain death. Such reactions may lead to problematic or dilemmatic situations in relation to the norms and practices of justice, beneficence, paternalism, futile care, defensive medicine, due care, consideration of personal beliefs and values and financial and emotional burdens, etc. Although the determination of brain death and procedures of organ donation have been legally regulated in Türkiye since the late twentieth century, there have also been legal uncertainties about the decision to terminate care, particularly the extent to which the decision depends on the agreement of patient relatives. With consideration of historical developments, legal documents, ethical issues, and personal attitudes, the present study aimed to analyze the nature of such conflicts between patient relatives (agents that act with subjective priorities) and health-care providers (agents that should act within certain standards) as the two parties in a typical case of brain death. For particular emphasis on the pivotal role of information and communication in the resolution of potential conflicts in real cases of brain death, the discussion was made with application in a hypothetical case.
Keywords: Brain death; life support; organ donation; organ transplantation; patient relatives
Both clinically and legally, brain death has long been recognized as death. However, many people including patient relatives still equate death with cardiopulmonary death (irreversible cessation of heartbeat and breathing), and thus may oppose withdrawal of life-support technologies and refuse to consider organ donation in brain death. Such reactions may lead to problematic or dilemmatic situations in relation to the norms and practices of justice, beneficence, paternalism, futile care, defensive medicine, due care, consideration of personal beliefs and values and financial and emotional burdens, etc. Although the determination of brain death and procedures of organ donation have been legally regulated in Türkiye since the late twentieth century, there have also been legal uncertainties about the decision to terminate care, particularly the extent to which the decision depends on the agreement of patient relatives. With consideration of historical developments, legal documents, ethical issues, and personal attitudes, the present study aimed to analyze the nature of such conflicts between patient relatives (agents that act with subjective priorities) and health-care providers (agents that should act within certain standards) as the two parties in a typical case of brain death. For particular emphasis on the pivotal role of information and communication in the resolution of potential conflicts in real cases of brain death, the discussion was made with application in a hypothetical case.
Keywords: Brain death; life support; organ donation; organ transplantation; patient relatives
ÖZET
Beyin ölümünün ölüm olduğu, uzun zamandır gerek klinik gerekse yasal olarak tasdik edilmiş bulunmaktadır. Fakat aralarında hasta yakınlarının da olduğu pek çok insan, hâlen ölümü kardiyopulmoner ölüm (kalp atışının ve solunumun geri getirilemez biçimde durması) ile özdeşleştirmekte ve böylece beyin ölümünde teknolojik yaşam desteklerinin sonlandırılmasına karşı çıkabilmekte, organ bağışını düşünmeye yanaşmayabilmektedir. Bu gibi reaksiyonlar adalet, yararlılık, paternalizm, boşuna tedavi, defansif tıp, gereken özeni göstermek, kişisel inanç ve değerleri ve de finansal ve duygusal yükleri gözetmek gibi norm ve pratikler ile ilgili problemlere ya da ikilemlere yol açabilmektedir. Türkiye'de beyin ölümünün tespiti ve organ bağışı prosedürleri XX. yüzyılın sonlarından bu yana kanunî regülasyona tabi olsa da bakımı sonlandırma kararı konusunda, başta kararın ne derece hasta yakınlarının katılımına bağlı olduğu hususu olmak üzere, yasal belirsizlikler de olagelmiştir. Bu çalışmada tarihî gelişmeler, yasal belgeler, etik meseleler ve kişisel tutumlar göz önünde bulundurularak, tipik bir beyin ölümü vakasındaki iki tarafı teşkil eden hasta yakınları (subjektif önceliklerle hareket eden özneler) ve sağlık hizmeti sağlayıcıları (belli standartlar dairesinde hareket etmesi gereken özneler) arasında yaşanan bu türden çatışmaları analiz etmek amaçlanmıştır. Bilgilendirme ve iletişimin gerçek beyin ölümü vakalarında yaşanabilecek çatışmaların çözümünde oynadığı merkezî rolü bilhassa vurgulamak adına, ilgili tartışmalar hipotetik bir vaka üzerinden tatbik ile birlikte gerçekleştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Beyin ölümü; yaşam desteği; organ bağışı; organ nakli; hasta yakınları
Beyin ölümünün ölüm olduğu, uzun zamandır gerek klinik gerekse yasal olarak tasdik edilmiş bulunmaktadır. Fakat aralarında hasta yakınlarının da olduğu pek çok insan, hâlen ölümü kardiyopulmoner ölüm (kalp atışının ve solunumun geri getirilemez biçimde durması) ile özdeşleştirmekte ve böylece beyin ölümünde teknolojik yaşam desteklerinin sonlandırılmasına karşı çıkabilmekte, organ bağışını düşünmeye yanaşmayabilmektedir. Bu gibi reaksiyonlar adalet, yararlılık, paternalizm, boşuna tedavi, defansif tıp, gereken özeni göstermek, kişisel inanç ve değerleri ve de finansal ve duygusal yükleri gözetmek gibi norm ve pratikler ile ilgili problemlere ya da ikilemlere yol açabilmektedir. Türkiye'de beyin ölümünün tespiti ve organ bağışı prosedürleri XX. yüzyılın sonlarından bu yana kanunî regülasyona tabi olsa da bakımı sonlandırma kararı konusunda, başta kararın ne derece hasta yakınlarının katılımına bağlı olduğu hususu olmak üzere, yasal belirsizlikler de olagelmiştir. Bu çalışmada tarihî gelişmeler, yasal belgeler, etik meseleler ve kişisel tutumlar göz önünde bulundurularak, tipik bir beyin ölümü vakasındaki iki tarafı teşkil eden hasta yakınları (subjektif önceliklerle hareket eden özneler) ve sağlık hizmeti sağlayıcıları (belli standartlar dairesinde hareket etmesi gereken özneler) arasında yaşanan bu türden çatışmaları analiz etmek amaçlanmıştır. Bilgilendirme ve iletişimin gerçek beyin ölümü vakalarında yaşanabilecek çatışmaların çözümünde oynadığı merkezî rolü bilhassa vurgulamak adına, ilgili tartışmalar hipotetik bir vaka üzerinden tatbik ile birlikte gerçekleştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Beyin ölümü; yaşam desteği; organ bağışı; organ nakli; hasta yakınları
REFERANSLAR:
- Hot İ, Dirican A, Doğan H. Hemşirelerin beyin ölümüne yaklaşımı [Approach of nurses to brain death]. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2009;17(2):97-106. [Link]
- Ünal S, Elyas Z, Kaya Y, Özcan C. Sağlık personelinin beyin ölümü ve organ bağışıyla ilgili inanç ve tutumları [Beliefs and attitudes of medical personnel on brain death and organ donation]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Derg. 2010;20(1):389-400. [Link]
- Sarıtaş TB, Savıcı V, Çinkılıç SE, Önal H, Ataklı Y, Köktürk M, et al. Beyin ölümü ve organ nakli hakkında tıp fakültesi öğrencilerinin farkındalığının ve bilgi düzeyinin değerlendirilmesi [Evaluation of the awareness and knowledge of medical faculty students about brain death and organ transplantation]. Kocatepe Tıp Derg. 2020;21(3):270-5. [Crossref]
- Beauchamp TL, Childress JF. Temel MK, çevirmen. Biyomedikal Etik Prensipleri. 7. Baskı. İstanbul: BETİM; 2017.
- A definition of irreversible coma: report of the Ad Hoc Committee of the Harvard Medical School to examine the definition of brain death. JAMA. 1968;205(6):337-40. [Crossref] [PubMed]
- President's Commission for the Study of Ethical Problems in Medicine and Biomedical and Behavioral Research. Defining Death: Medical, Legal and Ethical Issues in the Determination of Death. Washington, DC/USA: Government Printing Office; 1981. [Link]
- Brink JG, Hassoulas J. The first human heart transplant and further advances in cardiac transplantation at Groote Schuur Hospital and the University of Cape Town-with reference to: the operation. A human cardiac transplant: an interim report of a successful operation performed at Groote Schuur Hospital, Cape Town. Cardiovasc J Afr. 2009;20(1):31-5. [PubMed] [PMC]
- Koç S, Can M. Ölüm kavramı ve ölü muayenesi. Koç S, Can M, editörler. Birinci Basamakta Adli Tıp. 2. Baskı. İstanbul: İstanbul Tabip Odası; 2011. p.18-36.
- Merion RM, Pelletier SJ, Goodrich N, Englesbe MJ, Delmonico FL. Donation after cardiac death as a strategy to increase deceased donor liver availability. Ann Surg. 2006;244(4):555-62. [PubMed] [PMC]
- Morrissey PE, Monaco AP. Donation after circulatory death: current practices, ongoing challenges, and potential improvements. Transplantation. 2014;97(3):258-64. [Crossref] [PubMed]
- Kalisvaart M, de Haan JE, Polak WG, Metselaar HJ, Wijnhoven BPL, IJzermans JNM, et al. Comparison of postoperative outcomes between donation after circulatory death and donation after brain death liver transplantation using the comprehensive complication index. Ann Surg. 2017;266(5):772-8. [Crossref] [PubMed]
- The Uniform Determination of Death Act. [Cited: September 11, 2022]. Available from: [Link]
- Resmî Gazete (20.8.1993/21674), Organ Nakli Merkezleri Yönetmeliği; 1993. Erişim tarihi: 11.09.2022. Erişim linki: [Link]
- Resmî Gazete (01.6.2000/24066), Organ ve Doku Nakli Hizmetleri Yönetmeliği; 2000. Erişim tarihi: 11.09.2022. Erişim linki: [Link]
- Resmî Gazete (03.6.1979/16655), 2238 sayılı Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakli Hakkında Kanun; 1979. Erişim tarihi: 11.09.2022. Erişim linki: [Link]
- Resmî Gazete (01.02.2012/28191), Organ ve Doku Nakli Hizmetleri Yönetmeliği; 2012. Erişim tarihi: 11.09.2022. Erişim linki: [Link]
- T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi. Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakli Hakkında Kanun; 2014. Erişim tarihi: 11.09.2022. Erişim linki: [Link]
- Yılmaz Ç. Organ bağışında aile onayı alınmalı mı? Milliyet. 02.11.2021. Erişim tarihi: 12.09.2022. Erişim linki: [Link]
- Can F. Organ bağışında aile onayı üzerine bir gözden geçirme [A review on family approval on organ donation]. Nesne Psikoloji Derg. 2017;5(9):131-49. [Crossref]
- Şantaş G, Şantaş F. Türkiye'de organ bağışının mevcut durumu ve organ bağışında stratejik iletişimin önemi [Current situation of organ donation in Turkey and the importance of strategic communication in organ donation]. SDÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Derg. 2018;9(2):163-8. [Crossref]
- Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. Ulusal Organ ve Doku Nakli Koordinasyon Sistemi Yönergesi. Erişim tarihi: 12.09.2022. Erişim linki: [Link]
- Rosner F. Definition of death. Biomedical Ethics and Jewish Law. 1st ed. Hoboken, NJ/USA: Ktav Publishing House; 2001. p.287-99.
- Lock MM. Preamble. Twice Dead: Organ Transplants and the Reinvention of Death. 1st ed. Berkeley, CA/USA: University of California Press; 2002. p.1-13. [Crossref]
- Bernat JL. Brain death. Ethical Issues in Neurology. 3rd ed. New York: Lippincott Williams & Wilkins; 2008. p. 267-70.
- Sachedina A. Death and dying. Islamic Biomedical Ethics: Principles and Application. 1st ed. Oxford: Oxford University Press; 2009. p.158-71. [Crossref] [PubMed]
- Rothberg MB, Class J, Bishop TF, Friderici J, Kleppel R, Lindenauer PK. The cost of defensive medicine on 3 hospital medicine services. JAMA Intern Med. 2014;174(11):1867-8. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Dasta JF, McLaughlin TP, Mody SH, Piech CT. Daily cost of an intensive care unit day: the contribution of mechanical ventilation. Crit Care Med. 2005;33(6):1266-71. [Crossref] [PubMed]
- Lefrant JY, Garrigues B, Pribil C, Bardoulat I, Courtial F, Maurel F, et al; CRREA Study Group; AzuRea Group. The daily cost of ICU patients: a micro-costing study in 23 French Intensive Care Units. Anaesth Crit Care Pain Med. 2015;34(3):151-7. [Crossref] [PubMed]
- Nguyen D. Brain death and true patient care. Linacre Q. 2016;83(3):258-82. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Nguyen D. Pope John Paul II and the neurological standard for the determination of death: a critical analysis of his address to the Transplantation Society. Linacre Q. 2017;84(2):155-86. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Parents oppose end of care for brain-dead son. NBC News. November 9, 2008. Cited: September 21, 2022. Available from: [Link]
- Tepehan S, Elmas İ. Türkiye'de beyin ölümü tanısına güven sorunu ve organ bağışına yansımaları [An issue of trust for diagnosis of brain death and its effects on organ donation in Türkiye]. Yoğun Bakım Hemşireliği Derg. 2014;18(1):8-14. [Link]
- Beyin ölümü tanısı konmaması da organ nakli yetersizliği nedeni. Medimagazin. 23.06.2010. Erişim tarihi: 25.09.2022. Erişim linki: [Link]
- Chen HF, Ali H, Marrero WJ, Parikh ND, Lavieri MS, Hutton DW. The magnitude of the health and economic impact of increased organ donation on patients with end-stage renal disease. MDM Policy Pract. 2021;6(2):23814683211063418. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- The United Kingdom National Health Service Blood and Transplant. Cost-effectiveness of transplantation. Cited: September 23, 2022. Available from: [Link]
.: İşlem Listesi