.: RESEARCH
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Işığında Osmanlı Devleti'nde Okullarda Bazı Salgın Hastalıklara Karşı Alınan Tedbirler: Nitel Çalışma
Measures Taken Against Some Epidemic Diseases in Schools in the Ottoman Empire in the Light of the Presidential State Archives of the Republic of Türkiye: Qualitative Research
Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2024;32(3):175-82
doi: 10.5336/mdethic.2024-104700
Article Language: TR
Full Text
ÖZET
Tarihte insanlar karşılaştıkları ölümcül salgınlar karşısında ağır kayıplar vermiş ve bu salgınlardan korunmak için çeşitli önlemler almışlardır. Toplumun kolay incinebilir kısmına dâhil olan çocuklar, bu salgınlardan en ağır darbeyi almışlardır. Bunun yanında çocukların toplu hâlde eğitim-öğretim gördükleri okullar ise hastalığın yayılmasını kolaylaştırabilmiştir. Bu bağlamda Osmanlı Devleti, salgın zamanlarında okullarda birtakım tedbirler almış, bu tedbirleri oldukça kararlı şekilde uygulamış ve bu tedbirlerin uygulanıp uygulanmadığını kontrol etmek için çeşitli devlet mekanizmaları geliştirmiştir. Okullar, hastalıkların şiddetine göre tatil edilmiş, tatil zamanında yatılı öğrencilerin eşyalarıyla birlikte dezenfekte edilmiş, okul çevresinde bulunan bakkallarda satılan gıdalar teftiş edilmiş, içme sularının kaynatılması için okullara semaverler gönderilmiş, hasta olduklarından şüphe edilenler belediye hekimlerine teslim edilmiş, aşı uygulamaları mecburi tutulmuş ve aşılama konusunda öğretmenlere de eğitim verilmiştir. Tüm bu fiziksel tedbirlerin yanında manevi yollara da başvurulmuş, veba salgını sırasında hangi tespih ve surelerin okunması gerektiğiyle ilgili okullara bilgi gönderilmiştir. Bu çalışmanın amacı ise Osmanlı Devleti'nin okullarda bazı salgın hastalıklara karşı aldığı tedbirlerin neler olduğunu, tedbirlerin ne denli bir ciddiyetle yürütüldüğünü ve bu tedbirlere ne kadar önem verdiğini açıklamaktır. Araştırmada metodolojik bir çalışma (nitel araştırma) yöntemi kullanılmış ve belge analizi yapılmıştır. Konuyla ilgili birinci el kaynaklara Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı veri tabanı taranarak ulaşılmıştır. Salgın, mektep anahtar sözcükleriyle 14; salgın, tedbir, mektep anahtar sözcükleriyle 3; salgın, okul anahtar sözcükleriyle 4; salgın okul, mektep anahtar sözcükleriyle 2, toplamda 23 belge incelenmiş, benzer tedbirlere yer veren diğer belgeler kapsam dışı bırakılarak, çalışmada 17 belgeye yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Salgın; okul; tedbir; Osmanlı
Tarihte insanlar karşılaştıkları ölümcül salgınlar karşısında ağır kayıplar vermiş ve bu salgınlardan korunmak için çeşitli önlemler almışlardır. Toplumun kolay incinebilir kısmına dâhil olan çocuklar, bu salgınlardan en ağır darbeyi almışlardır. Bunun yanında çocukların toplu hâlde eğitim-öğretim gördükleri okullar ise hastalığın yayılmasını kolaylaştırabilmiştir. Bu bağlamda Osmanlı Devleti, salgın zamanlarında okullarda birtakım tedbirler almış, bu tedbirleri oldukça kararlı şekilde uygulamış ve bu tedbirlerin uygulanıp uygulanmadığını kontrol etmek için çeşitli devlet mekanizmaları geliştirmiştir. Okullar, hastalıkların şiddetine göre tatil edilmiş, tatil zamanında yatılı öğrencilerin eşyalarıyla birlikte dezenfekte edilmiş, okul çevresinde bulunan bakkallarda satılan gıdalar teftiş edilmiş, içme sularının kaynatılması için okullara semaverler gönderilmiş, hasta olduklarından şüphe edilenler belediye hekimlerine teslim edilmiş, aşı uygulamaları mecburi tutulmuş ve aşılama konusunda öğretmenlere de eğitim verilmiştir. Tüm bu fiziksel tedbirlerin yanında manevi yollara da başvurulmuş, veba salgını sırasında hangi tespih ve surelerin okunması gerektiğiyle ilgili okullara bilgi gönderilmiştir. Bu çalışmanın amacı ise Osmanlı Devleti'nin okullarda bazı salgın hastalıklara karşı aldığı tedbirlerin neler olduğunu, tedbirlerin ne denli bir ciddiyetle yürütüldüğünü ve bu tedbirlere ne kadar önem verdiğini açıklamaktır. Araştırmada metodolojik bir çalışma (nitel araştırma) yöntemi kullanılmış ve belge analizi yapılmıştır. Konuyla ilgili birinci el kaynaklara Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı veri tabanı taranarak ulaşılmıştır. Salgın, mektep anahtar sözcükleriyle 14; salgın, tedbir, mektep anahtar sözcükleriyle 3; salgın, okul anahtar sözcükleriyle 4; salgın okul, mektep anahtar sözcükleriyle 2, toplamda 23 belge incelenmiş, benzer tedbirlere yer veren diğer belgeler kapsam dışı bırakılarak, çalışmada 17 belgeye yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Salgın; okul; tedbir; Osmanlı
ABSTRACT
Throughout history, deadly epidemics have caused significant losses to people, to protect themselves from such epidemics, people have taken various measures. Children, being one of the most vulnerable segments of society, have suffered the most from these epidemics. Moreover, schools where children gathered for education could facilitate the spread of disease. The Ottoman Empire took decisive measures in schools during epidemic times, developed various state mechanisms to ensure their implementation. Schools were closed and boarding students' belongings were disinfected. Food sold in grocery stores around the school was inspected, samovars were sent to schools to boil drinking water. Suspected sick individuals were handed over to municipal doctors, vaccinations were made mandatory, teachers received training, Spiritual methods were also employed including sending information to schools about which rosaries and surahs should be recited during the plague epidemic. This study aimed to explain the precautions taken against some epidemic diseases in Ottoman schools, how strictly these measures were enforced, how much importance they held. The study used a qualitative research method, document analysis was performed by accessing first-hand sources on the subject from the Presidency of the Republic of Türkiye State Archives database. 14 documents with the keywords epidemic, school; 3 documents with the keywords epidemic, precaution, school; 4 documents with the keywords epidemic, school; 2 documents with the keywords epidemic, school, and college, a total of 23 documents were examined, and other documents containing similar measures were excluded from the scope so 17 documents were included in the study.
Keywords: Epidemic; school; measure; Ottoman
Throughout history, deadly epidemics have caused significant losses to people, to protect themselves from such epidemics, people have taken various measures. Children, being one of the most vulnerable segments of society, have suffered the most from these epidemics. Moreover, schools where children gathered for education could facilitate the spread of disease. The Ottoman Empire took decisive measures in schools during epidemic times, developed various state mechanisms to ensure their implementation. Schools were closed and boarding students' belongings were disinfected. Food sold in grocery stores around the school was inspected, samovars were sent to schools to boil drinking water. Suspected sick individuals were handed over to municipal doctors, vaccinations were made mandatory, teachers received training, Spiritual methods were also employed including sending information to schools about which rosaries and surahs should be recited during the plague epidemic. This study aimed to explain the precautions taken against some epidemic diseases in Ottoman schools, how strictly these measures were enforced, how much importance they held. The study used a qualitative research method, document analysis was performed by accessing first-hand sources on the subject from the Presidency of the Republic of Türkiye State Archives database. 14 documents with the keywords epidemic, school; 3 documents with the keywords epidemic, precaution, school; 4 documents with the keywords epidemic, school; 2 documents with the keywords epidemic, school, and college, a total of 23 documents were examined, and other documents containing similar measures were excluded from the scope so 17 documents were included in the study.
Keywords: Epidemic; school; measure; Ottoman
REFERENCES:
- TDK [İnternet]. Türk Dil Kurumu Sözlükleri [Erişim tarihi: 04 Mayıs 2024]. Salgın. Erişim linki: [Link]
- Snowden FM, ed. Pilgir AE, çeviri editörü. Salgınlar ve Toplum: Kara Ölüm'den Günümüze. 1. Baskı. İstanbul: Tellekt; 2021. p.25.
- Nikiforuk A, ed. Yener O, Gen E, Erkamlı S, çeviri editörleri. Mahşerin Dördüncü Atlısı. 5. Baskı. İstanbul: İletişim Yayıncılık A.Ş.; 2000. p.20-7, 269. [Crossref]
- Erdem M. Ebeveynin aşı reddi tutumunun başlıca etik teoriler üzerinden normatif analizi [Doktora tezi]. İstanbul: İstanbul Üniversitesi; 2022. [Erişim tarihi: 19 Eylül 2024]. [Link]
- Erdem M. Dünü ve bugünüyle kolera salgınlarına genel bir bakış. Namal A, Temel MK, Erdemir A, Plonka-Syroka B, Kazan B, editörler. Uluslar ve Alanlararası Bakışla Salgınlar Tarihi. Ankara: Platanus Yayınları; 2023. p.229-40.
- Özcebe H, Ulukol B, Mollahaliloğlu S, Yardım N, Karaman F. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı. 1. Baskı. Ankara: Yücel Ofset Matbaacılık Turizm Sanayi Tic. Ltd. Şti.; 2008.
- BOA, YPRK.MŞ 5/29
- BOA, MF-İBT 24/97
- BOA, MF.MKT 1052/58/1
- BOA, MF.İBT 113/90
- BOA, MF.MKT 1041/14/1
- BOA, MF.İBT 295/16
- BOA, MF.İBT 295/13.
- BOA, İ.ŞD 76/4462
- BOA, DH.MKT 1577/111
- BOA, MF.MKT 146/92
- BOA, DH.MKT 1790/131
- BOA, MF.İBT 204/27
- BOA, MF.MKT 355/30/1
- BOA, MF.MKT 1204/25/1
- BOA, MF.MKT 1235/54/1
- BOA, DH.EUM.THR 98/95
- BOA, MF.MKT 1193/15/1
- Öztürk H, Emiroğlu A. Osmanlı Devleti'nin son dönemleri ile erken Cumhuriyet Dönemi çocuk yetiştirme politikaları [The last period of the Ottoman State and the policies on Early Republic of Turkey]. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi. 2022;12(3):565-78. [Crossref]
.: Process List