Psikofarmakoloji Özel Sayısı
.: EDITORIALS
Sayı Editöründen
Editorials
Article Language: TR
''ALET İŞLER EL ÖĞÜNÜR''
Türkiye Klinikleri'nin bu özel sayısında ele alınan konu Psikofarmakoloji. Kelime anlamı olarak bakıldığında hem psikiyatri hem de farmakoloji biliminin esasları işin içine girdiği için, doğal olarak, bu disiplinin bütününü eksiksiz olarak tanımlayacak bir tarif oluşturmak ve her yönüyle okuyucuya sunmak çok kolay değil. Bugün bildiğimiz anlamda, mental bozuklukların tedavi/özel bakım gerektiren patolojiler olduğu ve dolayısıyla pskiyatri hastalarının -o dönemde süregelen uygulamada olduğu üzere- ''mahkûm'' statüsünden çıkartılarak ''hasta'' tanımı ile ele alınması gerektiğini ileri süren ve yaygın kabulle, ''psikiyatri hastalarının zincirlerini kıran'' Philippe Pinel (1745-1826) tarafından atılan modern psikiyatrinin temelleri, zaman geçtikçe güçlendi ve psikiyatrik bozuklukları hedef alan ''iyileştirme'' arayışları, beraberinde pek çok terapi yaklaşımının ortaya çıkmasını ve geliştirilmesini sağladı. Diğer tıbbi disiplinlerle kıyaslandığında psikiyatri bilimi, doğası gereği, psikoloji ve felsefeyle çok daha fazla iç içe olmak durumunda. Bu durum aynı zamanda psikiyatride ''normal'' ve ''normal olmayan'ı tanımlarken, yine diğer tıbbi disiplinlere kıyasla, çok daha fazla dikkat ve titizlik göstermeyi gerektiriyor. Yaşamla bağdaşan, ama çoğunluğun geneli tarafından kabul görmeyen bir durum mutlaka patoloji midir? Ya da çoğunluğun tercihi mutlaka sağlıklı mıdır? Bireylerin, kendileri ve onu çevreleyen dış dünyaya bakışları ile ilgili memnuniyetsizliklerini düzeltmek adına, bir psikiyatrist, bireyin algısına müdahale etmeli midir? Bunu yapmak gerekiyorsa kullanılan yöntem ne olmalıdır?
Bütün bu kısıtlayıcı zorluklar arasından sıyrılabilecek çok genel bir tanım yapmak gerekirse; psikiyatrinin ana hedefinin, psikiyatrik bozukluğu olan bireyin (ve buna bağlı olarak da yakınında bulunan kişiler ve daha geniş ölçekte toplumun) yaşama becerisini, yaşamla uyumunu ve yaşam kalitesini artırmak, daha yalın bir anlatımla, bireyin işlevselliğini olumsuz etkileyen psikopatolojiye çözüm getirmek olduğunu söylemek, çok yanlış olmaz. İşte bu noktada, psikiyatrik tedaviyi veren kişinin, amaca yönelik uygulamalarında yararlandığı bir takım araçların varlığı gerekmekte. Tarihsel sürece bakıldığında bu araçlar, psikiyatri biliminin yönelimleri doğrultusunda değişik şekillerde gelişmiştir. Hastalığın arkasında yer alan zihinsel işleyişe kendi kuramları çerçevesinde müdahale eden terapi yaklaşımları (Psikodinamik psikoterapi, bilişsel-davranış terapileri, Gestalt terapi, sanat terapisi gibi) yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak sinir sisteminin işleyişine ait bilgilerimizin artış hızıyla paralel olarak hastalık biyolojisiyle ilgili tedavi yaklaşımları giderek baskın tedavi yöntemleri halini alıyor. Geçmişte ağır psikotik bozuklukların tedavisinde kullanılan araç, kalınca bir demir çubuk ve çekiç olabiliyorken (trepanasyon, lobektomi), psikiyatrik bozuklukların biyolojik temelleri ve ilaç-reseptör ilişkileri daha fazla keşfedildikçe, kullanılan araçların niteliği de değişikliğe uğruyor. Epilepsi hastalarının şizofreninin pozitif semptomlarını çok daha az gösterdiği anlaşıldıktan sonra tedaviye yönelik kullanılan araçlardan birisi insülin olmuş, kontrollü hipoglisemiye sokulan hastaların nöbet geçirtilerek sağaltımı hedeflenmiştir. Bu yaklaşım daha sonra yerini Elektro-Konvülzif Terapi (EKT)'ye bırakmış, insülin uygulamasının yerini de elektriksel uyarı almıştır. Bugün hali hazırda EKT, çeşitli kliniklerde kullanılan bir yöntemdir. Sağlık Bakanlığı tarafından çıkartılan EKT, uygulama yönergesinde bahsedildiği şekliyle EKT uygulaması, anestezi ve kas gevşetici ajanların kullanılmasını gerektirmektedir. Dolayısıyla başlangıçta nöbet oluşturmak için kullanılan insülin, güncelde yerini diğer ilaç gruplarına bırakmış ve yukarıda da bahsedildiği şekilde kullandığımız araçların niteliği ve kullanım amacı değişmiştir. İlaç tedavisi dışında, cerrahi prosedürler (vagus sinir uyarımı, derin beyin uyarımı, kapsülotomi, singulotomi gibi), girişimsel olmayan elektrofizyolojik yöntemler (transkraniyal beyin stimülasyonu) ve daha niceleri zenginleşen biyolojik tedavi yöntemlerinden bazılarını oluşturuyor.
Psikofarmakoloji disiplini bu bağlamda bizlere, tedavi sürecinde seçilebilecek araçların tercihinde yararlanabileceğimiz bilgilerin en azından bir kısmına, farmakokinetikten farmakogenetiğe kadar yayılan oldukça geniş bir yelpazede yer alan farmakolojik esaslar ve farmakoloji biliminin metoda dayalı birikimi doğrultusunda ulaşabilme imkanı sağlıyor. Edward F. Domino, Psychosomatic Medicine' de 1999 yılında yayınlanan makalesinde bizlere, başlangıçta antihistaminik olarak sentezlenen difenhidramin'in psikoaktif özelliklerinin keşfinden sonra gelişen olayların ve bugün kullanılan mevcut pek çok antipsikotik ajanın difenhidraminin, kimyasal iskeletinde yapılan bazı değişiklikler ile nasıl yapılandırıldığının hikayesini, güzel bir özet olarak sunuyor.
Yazının başlığında dikkatinizi çekmeye çalıştığımız gibi; daha iyi enstrümanlar, umulur ki her alanda daha iyi tedavi süreçlerini uygulamaya imkân verecek, sağlıklı bireylerin sayısının artması için bir basamak teşkil edecektir.
''Aklımın almadığı tek şey, bu koskoca evrenin nasıl olup da aklımıza sığabildiğidir''.
Albert Einstein
Prof.Dr. Yusuf SARIOĞLU
Sayı Editörü
Türkiye Klinikleri'nin bu özel sayısında ele alınan konu Psikofarmakoloji. Kelime anlamı olarak bakıldığında hem psikiyatri hem de farmakoloji biliminin esasları işin içine girdiği için, doğal olarak, bu disiplinin bütününü eksiksiz olarak tanımlayacak bir tarif oluşturmak ve her yönüyle okuyucuya sunmak çok kolay değil. Bugün bildiğimiz anlamda, mental bozuklukların tedavi/özel bakım gerektiren patolojiler olduğu ve dolayısıyla pskiyatri hastalarının -o dönemde süregelen uygulamada olduğu üzere- ''mahkûm'' statüsünden çıkartılarak ''hasta'' tanımı ile ele alınması gerektiğini ileri süren ve yaygın kabulle, ''psikiyatri hastalarının zincirlerini kıran'' Philippe Pinel (1745-1826) tarafından atılan modern psikiyatrinin temelleri, zaman geçtikçe güçlendi ve psikiyatrik bozuklukları hedef alan ''iyileştirme'' arayışları, beraberinde pek çok terapi yaklaşımının ortaya çıkmasını ve geliştirilmesini sağladı. Diğer tıbbi disiplinlerle kıyaslandığında psikiyatri bilimi, doğası gereği, psikoloji ve felsefeyle çok daha fazla iç içe olmak durumunda. Bu durum aynı zamanda psikiyatride ''normal'' ve ''normal olmayan'ı tanımlarken, yine diğer tıbbi disiplinlere kıyasla, çok daha fazla dikkat ve titizlik göstermeyi gerektiriyor. Yaşamla bağdaşan, ama çoğunluğun geneli tarafından kabul görmeyen bir durum mutlaka patoloji midir? Ya da çoğunluğun tercihi mutlaka sağlıklı mıdır? Bireylerin, kendileri ve onu çevreleyen dış dünyaya bakışları ile ilgili memnuniyetsizliklerini düzeltmek adına, bir psikiyatrist, bireyin algısına müdahale etmeli midir? Bunu yapmak gerekiyorsa kullanılan yöntem ne olmalıdır?
Bütün bu kısıtlayıcı zorluklar arasından sıyrılabilecek çok genel bir tanım yapmak gerekirse; psikiyatrinin ana hedefinin, psikiyatrik bozukluğu olan bireyin (ve buna bağlı olarak da yakınında bulunan kişiler ve daha geniş ölçekte toplumun) yaşama becerisini, yaşamla uyumunu ve yaşam kalitesini artırmak, daha yalın bir anlatımla, bireyin işlevselliğini olumsuz etkileyen psikopatolojiye çözüm getirmek olduğunu söylemek, çok yanlış olmaz. İşte bu noktada, psikiyatrik tedaviyi veren kişinin, amaca yönelik uygulamalarında yararlandığı bir takım araçların varlığı gerekmekte. Tarihsel sürece bakıldığında bu araçlar, psikiyatri biliminin yönelimleri doğrultusunda değişik şekillerde gelişmiştir. Hastalığın arkasında yer alan zihinsel işleyişe kendi kuramları çerçevesinde müdahale eden terapi yaklaşımları (Psikodinamik psikoterapi, bilişsel-davranış terapileri, Gestalt terapi, sanat terapisi gibi) yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak sinir sisteminin işleyişine ait bilgilerimizin artış hızıyla paralel olarak hastalık biyolojisiyle ilgili tedavi yaklaşımları giderek baskın tedavi yöntemleri halini alıyor. Geçmişte ağır psikotik bozuklukların tedavisinde kullanılan araç, kalınca bir demir çubuk ve çekiç olabiliyorken (trepanasyon, lobektomi), psikiyatrik bozuklukların biyolojik temelleri ve ilaç-reseptör ilişkileri daha fazla keşfedildikçe, kullanılan araçların niteliği de değişikliğe uğruyor. Epilepsi hastalarının şizofreninin pozitif semptomlarını çok daha az gösterdiği anlaşıldıktan sonra tedaviye yönelik kullanılan araçlardan birisi insülin olmuş, kontrollü hipoglisemiye sokulan hastaların nöbet geçirtilerek sağaltımı hedeflenmiştir. Bu yaklaşım daha sonra yerini Elektro-Konvülzif Terapi (EKT)'ye bırakmış, insülin uygulamasının yerini de elektriksel uyarı almıştır. Bugün hali hazırda EKT, çeşitli kliniklerde kullanılan bir yöntemdir. Sağlık Bakanlığı tarafından çıkartılan EKT, uygulama yönergesinde bahsedildiği şekliyle EKT uygulaması, anestezi ve kas gevşetici ajanların kullanılmasını gerektirmektedir. Dolayısıyla başlangıçta nöbet oluşturmak için kullanılan insülin, güncelde yerini diğer ilaç gruplarına bırakmış ve yukarıda da bahsedildiği şekilde kullandığımız araçların niteliği ve kullanım amacı değişmiştir. İlaç tedavisi dışında, cerrahi prosedürler (vagus sinir uyarımı, derin beyin uyarımı, kapsülotomi, singulotomi gibi), girişimsel olmayan elektrofizyolojik yöntemler (transkraniyal beyin stimülasyonu) ve daha niceleri zenginleşen biyolojik tedavi yöntemlerinden bazılarını oluşturuyor.
Psikofarmakoloji disiplini bu bağlamda bizlere, tedavi sürecinde seçilebilecek araçların tercihinde yararlanabileceğimiz bilgilerin en azından bir kısmına, farmakokinetikten farmakogenetiğe kadar yayılan oldukça geniş bir yelpazede yer alan farmakolojik esaslar ve farmakoloji biliminin metoda dayalı birikimi doğrultusunda ulaşabilme imkanı sağlıyor. Edward F. Domino, Psychosomatic Medicine' de 1999 yılında yayınlanan makalesinde bizlere, başlangıçta antihistaminik olarak sentezlenen difenhidramin'in psikoaktif özelliklerinin keşfinden sonra gelişen olayların ve bugün kullanılan mevcut pek çok antipsikotik ajanın difenhidraminin, kimyasal iskeletinde yapılan bazı değişiklikler ile nasıl yapılandırıldığının hikayesini, güzel bir özet olarak sunuyor.
Yazının başlığında dikkatinizi çekmeye çalıştığımız gibi; daha iyi enstrümanlar, umulur ki her alanda daha iyi tedavi süreçlerini uygulamaya imkân verecek, sağlıklı bireylerin sayısının artması için bir basamak teşkil edecektir.
''Aklımın almadığı tek şey, bu koskoca evrenin nasıl olup da aklımıza sığabildiğidir''.
Albert Einstein
Prof.Dr. Yusuf SARIOĞLU
Sayı Editörü
.: Process List