Günümüzde, hayatın her aşamasında öğrenme süreci kapsamında; eleştirel düşünme, problem çözme ve karar verme gibi kavramların popülerlik kazandığı görülmektedir. Karar verme, hedeflere ulaşmak için en iyi alternatifi seçmedir. Karar verme süreci ise problemin tanımlanması ile başlayıp problemin çözümüne yönelik seçeneklerin değerlendirilmesi ve eylem için izlenecek yolu ifade eden dinamik bir süreçtir. Bunun yanı sıra bu süreçlerde nasıl bir yol izlediğimiz ve nasıl karar verdiğimiz merak uyandıran bir konudur. Bu durum, nörobilişsel açıdan beyin yapıları arasındaki nöral ağlar ile açıklanmaktadır. Yapılan araştırmalar, problem çözme ve karar verme süreçlerinde; hipokampus, prefrontal korteks, amigdala gibi beyin yapılarının ve serotonin, dopamin gibi nörotransmitterlerin etkili rol oynadığını göstermektedir. Özellikle mediyal prefrontal korteks hata, risk, öğrenme gibi birçok konu ile ilgili karar verme sürecinde etkili bir rol oynamaktadır. Ayrıca prefrontal korteks ile amigdala ve hipokampus gibi birçok beyin yapıları arasında henüz açıklanamayan nöral ağların bulunduğu düşünülmektedir. Bu derlemenin amacı; eleştirel düşünme, problem çözme, karar verme, biliş ve üstbiliş kavramlarını detayları ile tanımlamak, öğrenme ve karar vermede dopamin ve seratonin ilişkisine ait literatürü taramak, karar verme sürecinde amigdala, prefrontal korteks ve hipokampusun etkileşimlerini ortaya koymaktır.
Anahtar Kelimeler: Eleştirel düşünme; problem çözme; karar verme; nörobiliş
Nowadays, within the scope of the learning process at every stage of life, concepts such as critical thinking, problem-solving, and decision-making seem to gain popularity. Decision-making is choosing the best alternative to achieve goals. The decision-making process is a dynamic process that starts with the definition of the problem, evaluates the options for the solution of the problem, and expresses the path to be followed for action. In addition, the path we follow and how we make decisions in these processes is an intriguing subject. The neural networks between the brain structures in neuroanatomical terms explain this situation. In the researches, problem-solving and decision-making processes; shows that brain structures such as the hippocampus, prefrontal cortex, amygdala, and neurotransmitters such as serotonin and dopamine play an effective role. In particular, the medial prefrontal cortex plays an effective role in the decision-making process regarding many issues such as error, risk, and learning. Also, it is thought that there are unexplained neural networks between the prefrontal cortex and many brain structures such as the amygdala and hippocampus. The purpose of this review was to describe the concepts of critical thinking, problem-solving, decisionmaking, cognition, and metacognition in detail, to review the literature on the relationship between dopamine and serotonin in learning and decision-making, and to reveal the roles of the amygdala, prefrontal cortex and hippocampus interactions in the decision-making process.
Keywords: Critical thinking; problem solving; making decision; neurocognition
- Yardımcı ES. Öğrenme yaklaşımları, bilişsel sınav kaygısı ve sosyal destek algısı ilişkilerinin çok yönlü incelenmesi: Üniversite öğrencilerinde bir araştırma [Yüksek lisans tezi]. Elazığ: Fırat Üniversitesi; 2020. [Erişim tarihi: 20.01.2021]. Erişim linki: [Link]
- Dikmen M. Öğrenme stillerine göre yapılandırılmış öğretim ilke ve yöntemleri dersinin öğretmen adaylarının epistemolojik inançlarına, üstbiliş düşünme becerilerine, akademik öz-yeterliklerine ve akademik başarılarına etkisi [Doktora tezi]. Elazığ: Fırat Üniversitesi; 2020. [Erişim tarihi: 20.01.2021]. Erişim linki: [Link]
- Karaoğlan Yılmaz FG, Yılmaz R, Üstün AB, Keser H. Examination of critical thinking standards and academic selfefficacy of teacher candidates as a predictor of metacognitive thinking skills through structural equation modelling. J Theor Educ Sci. 2019;12(4):1239-56. [Link]
- Kandemir SN, Eğmir E. Ortaokul öğrencilerinin epistemolojik inançlarının eleştirel düşünme eğilimleri ile akademik öz-yeterlilikleri üzerindeki etkisi [The effect of epistemological beliefs of secondary school students on critical thinking tendency and academic self-efficacy]. Int J Euroasian Res. 2020;8(24):178-208. [Crossref]
- Ülger K. Bloom taksonomisi perspektifinden öğrencilerin eleştirel düşünme ve yaratıcı düşün me becerileri arasındaki ilişki [From perspective of bloom taxonomy relationship between students' critical and creative thinking]. Int J New Trends Arts, Sports & Sci Educ. 2020;9(2):63-70. [Link]
- Özgenel M, Çetin M. Development of the Marmara Critical Thinking Dispositions Scale: Validity and reliability analysis. Int J Eurasia Social Sci. 2018;9(32):991-1015. [Link]
- Fidancı BE, Çınar Fİ, Yıldız D, Akar F, Türk A, Tuncer S, et al. Hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinin eleştirel düşünme düzeylerinin ve eleştirel düşünmeyi etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi [Evaluation of the critical thinking skills and factors affecting these skills in students of high school nursing]. Gülhane Med J. 2012;54(1):35-9. [Link]
- Önal İ. Eleştirel düşünme becerilerine yönelik bir program geliştirme çalışması [Doktora tezi]. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi; 2020. [Erişim tarihi: 20.01.2021]. Erişim linki: [Link]
- Türnüklü EB, Yeşildere S. Problem, problem çözme ve eleştirel düşünme [Problem, problem solving and critical thinking]. Gazi Univ J Gazi Educ Faculty. 2005;25(3):107-23. [Link]
- Karakuş G. İşbirlikli problem çözme öğretim programı tasarısının hazırlanması ve uygulanması [Doktora tezi]. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi; 2020. [Erişim tarihi: 20.01.2021]. Erişim linki: [Link]
- Smith EE, Kosslyn SM, eds. Şahin M, çeviri editörü. Bilişsel Psikoloji: Zihin ve Beyin. 1. Baskı. Ankara: Nobel Yayınevi; 2014. [Link]
- Dobson KS, Dozois DJ. Historical and philosophical bases of the cognitive-behavioral therapies. In: Dobson KS, ed. Handbook of Cognitive-Behavioral Therapies. 3rd ed. New York: Guilford Press; 2010. p.3-38. [Link]
- Paul R, Elder L, eds. Aslan AE, Sart G, çeviri editörleri. Kritik Düşünce. 3. Baskı. Ankara: Nobel Yayınevi; 2013. [Link]
- Kabadayı M, Abış S, Yılmaz AK, Bostancı Ö, Şebin K. Elit sporcular ile sedanterlerin problem çözme becerileri ve karar verme düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Examining the relationship between the problem solving skills and decision making levels of elite athletes and sedentary individuals]. Int J Contemp Educ Stud. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi. 2020;6(2):325-37. [Link]
- Pekdoğan S. Problem çözme becerileri eğitim programının çocukların karar verme becerileri üzerindeki etkisi [The effect of the problem solving training program on the children's decision making skills]. Erzincan Univ J Educ Res. 2019;21(3):1-16. [Crossref]
- Guo KL. DECIDE: a decision-making model for more effective decision making by health care managers. Health Care Manag (Frederick). 2008;27(2):118-27. [Crossref] [PubMed]
- Finkelman A. Change and decision making. Leadership and Management for Nurses: Core Competencies for Quality Care. 2nd ed. United States: Pearson Education; 2012. p.62-96. [Link]
- Acar U. Eğitim yöneticilerinin karar verme stillerinin erteleme davranışı ile ilişkisi [Doktora tezi]. Ankara: Ankara Üniversitesi; 2020. [Erişim tarihi: 20.01.2021]. Erişim linki: [Link]
- Oğuz E. İlköğretim okulu yöneticilerinin karar verme stilleri [Decision making styles of primary school administrators]. Kastamonu Uni Kastamonu Educ J. 2009;17(2):415-26. [Link]
- Assadi SM, Yücel M, Pantelis C. Dopamine modulates neural networks involved in effort-based decision-making. Neurosci Biobehav Rev. 2009;33(3):383-93. [Crossref] [PubMed]
- Barutcu CD. Hemşirelik öğrencilerinde problem çözme becerisinin klinik karar verme düzeylerine etkisi [The effect of problem solving ability on clinical decision making levels in nursing students]. Med J Süleyman Demirel Uni. 2019;26(1):22-9. [Link]
- Karslı T. İlköğretim dönemindeki ergenlerde üst-biliş işlevleri ile karar verme ve denetim odağı arasındaki ilişkinin incelenmesi [The relation among metacognitive functions, decision making and locus of control in young adolescents at primary school]. Electron J Social Sci. 2015;14(55):16-31. [Crossref]
- Akpunar B. Biliş ve üstbiliş (metabiliş) kavramlarının zihin felsefesi açısından analizi [The analysis of the concepts of cognition and metacognition in terms of the philosophy of mind]. Electron Turk Stud. 2011;6(4):353-65. [Crossref]
- Türk Dil Kurumu [İnternet]. Türkiye Cum huriyeti Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. [Erişim tarihi: 27.01.2021]. Erişim linki: [Link]
- Demircioğlu H. Matematik öğretmen aday larının üst-bilişsel davranışlarının gelişi mine yönelik tasarlanan eğitim durum larının etkililiği [Doktora tezi]. Ankara: Gazi Üniversitesi; 2008. [Erişim tarihi: 20.01.2021]. Erişim linki: [Link]
- Brown A. Metacognition, executive control, self-regulation, and other more mysterious mechanisms. Metacognition, Motivation, and Understanding. 1st ed. Hillsdale, N.J: L. Erlbaum Associates; 1987. p.65-116. [Link]
- Everitt BJ, Robbins TW. Neural systems of reinforcement for drug addiction: from actions to habits to compulsion. Nat Neurosci. 2005(11):1481-9. Erratum in: Nat Neurosci. 2006;9(7): 979. [Crossref] [PubMed]
- Floresco SB, Tse MT, Ghods-Sharifi S. Dopaminergic and glutamatergic regulation of effort- and delay-based decision making. Neuropsychopharmacology. 2008;33(8):1966-79. [Crossref] [PubMed]
- Ersche KD, Roiser JP, Robbins TW, Sahakian BJ. Chronic cocaine but not chronic amphetamine use is associated with perseverative responding in humans. Psychopharmacology (Berl). 2008;197(3):421-31. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Rogers RD. The roles of dopamine and serotonin in decision making: evidence from pharmacological experiments in humans. Neuro psychopharmacology. 2011;36(1):114-32. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Dodd ML, Klos KJ, Bower JH, Geda YE, Josephs KA, Ahlskog JE. Pathological gambling caused by drugs used to treat Parkinson disease. Arch Neurol. 2005;62(9):1377-81. [Crossref] [PubMed]
- Weintraub D, Siderowf AD, Potenza MN, Goveas J, Morales KH, Duda JE, et al. Association of dopamine agonist use with impulse control disorders in Parkinson disease. Arch Neurol. 2006;63(7):969-73. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Kurniawan IT, Guitart-Masip M, Dolan RJ. Dopamine and effort-based decision making. Front Neurosci. 2011;5:81. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Schweighofer N, Tanaka SC, Doya K. Serotonin and the evaluation of future rewards: theory, experiments, and possible neural mechanisms. Ann N Y Acad Sci. 2007;1104: 289-300. [Crossref] [PubMed]
- Booij L, Tremblay RE, Leyton M, Séguin JR, Vitaro F, Gravel P, et al. Brain serotonin synthesis in adult males characterized by physical aggression during childhood: a 21-year longitudinal study. PLoS One. 2010;5(6):e11255. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Coccaro EF, Lee R, Kavoussi RJ. Aggression, suicidality, and intermittent explosive disorder: serotonergic correlates in personality disorder and healthy control subjects. Neuropsychopharmacology. 2010;35(2):435-44. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Price AE, Sholler DJ, Stutz SJ, Anastasio NC, Cunningham KA. Endogenous Serotonin 5-HT2A and 5-HT2C Receptors Associate in the Medial Prefrontal Cortex. ACS Chem Neurosci. 2019;10(7):3241-8. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Pearson R, Koslov S, Hamilton B, Shumake J, Carver CS, Beevers CG. Acetaminophen enhances the reflective learning process. Soc Cogn Affect Neurosci. 2018;13(10):1029-35. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Homberg JR. Serotonin and decision making processes. Neurosci Biobehav Rev. 2012;36(1):218-36. [Crossref] [PubMed]
- Zeeb FD, Robbins TW, Winstanley CA. Serotonergic and dopaminergic modulation of gambling behavior as assessed using a novel rat gambling task. Neuropsychopharmacology. 2009;34(10):2329-43. [Crossref] [PubMed]
- Zhong S, Israel S, Xue H, Sham PC, Ebstein RP, Chew SH. A neurochemical approach to valuation sensitivity over gains and losses. Proc Biol Sci. 2009;276(1676):4181-8. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Kuhnen CM, Chiao JY. Genetic determinants of financial risk taking. PLoS One. 2009; 4(2): e4 362. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Eisenegger C, Knoch D, Ebstein RP, Gianotti LR, Sándor PS, Fehr E. Dopamine receptor D4 polymorphism predicts the effect of L-DOPA on gambling behavior. Biol Psychiatry. 2010;67(8):702-6. [Crossref] [PubMed]
- Floresco SB, Ghods-Sharifi S. Amygdala-prefrontal cortical circuitry regulates effort-based decision making. Cereb Cortex. 2007;17(2): 251-60. [Crossref] [PubMed]
- Gupta R, Koscik TR, Bechara A, Tranel D. The amygdala and decision-making. Neuropsychologia. 2011;49(4):760-6. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Seymour B, Dolan R. Emotion, decision making, and the amygdala. Neuron. 2008;58(5): 662-71. [Crossref] [PubMed]
- Qiu L, Su J, Ni Y, Bai Y, Zhang X, Li X, et al. The neural system of metacognition accompanying decision-making in the prefrontal cortex. PLoS Biol. 2018;16(4):e2004037. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Kim S, Lee D. Prefrontal cortex and impulsive decision making. Biol Psychiatry. 2011;69(12): 1140-6. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Kim S, Hwang J, Lee D. Prefrontal coding of temporally discounted values during intertemporal choice. Neuron. 2008;59(1):161-72. Erratum in: Neuron. 2008;59(3):522. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Kobayashi S, Schultz W. Influence of reward delays on responses of dopamine neurons. J Neurosci. 2008;28(31):7837-46. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Rushworth MF, Noonan MP, Boorman ED, Walton ME, Behrens TE. Frontal cortex and reward-guided learning and decision-making. Neuron. 2011;70(6):1054-69. [Crossref] [PubMed]
- Bechara A, Damasio AR. The somatic marker hypothesis: Aneural theory of economic decision. games econ. Behav. 2005;52(2):336-72. [Crossref]
- Euston DR, Gruber AJ, McNaughton BL. The role of medial prefrontal cortex in memory and decision making. Neuron. 2012;76(6):1057-70. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Miller EK, Cohen JD. An integrative theory of prefrontal cortex function. Annu Rev Neurosci. 2001;24:167-202. [Crossref] [PubMed]
- Weilbächer RA, Gluth S. The Interplay of Hippocampus and Ventromedial Prefrontal Cortex in Memory-Based Decision Making. Brain Sci. 2016;7(1):4. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Kumaran D, Summerfield JJ, Hassabis D, Maguire EA. Tracking the emergence of conceptual knowledge during human decision making. Neuron. 2009;63(6):889-901. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Yu JY, Frank LM. Hippocampal-cortical interaction in decision making. Neurobiol Learn Mem. 2015;117:34-41. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Shin JD, Jadhav SP. Multiple modes of hippocampal-prefrontal interactions in memory-guided behavior. Curr Opin Neurobiol. 2016;40:161-9. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Bubb EJ, Kinnavane L, Aggleton JP. Hippocampal-diencephalic-cingulate networks for memory and emotion: An anatomical guide. Brain Neurosci Adv. 2017;1(1): 23982 12817723443. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Schacter DL, Addis DR. On the nature of medial temporal lobe contributions to the construc tive simulation of future events. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 2009;364(1521): 1245-53. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Palombo DJ, Keane MM, Verfaellie M. How does the hippocampus shape decisions? Neurobiol Learn Mem. 2015;125:93-7. [Crossref] [PubMed]
- Weilbächer RA, Gluth S. The Interplay of Hippocampus and Ventromedial Prefrontal Cortex in Memory-Based Decision Making. Brain Sci. 2016;7(1):4. [Crossref] [PubMed] [PMC]
.: Process List