.: PREFACE
ÖN SÖZ
PREFACE
Article Language: TR
Günümüzde etik, sağlık, kültür, çevreyi koruma ve dini gerekçelerle hızla artan vejetaryen beslenme modelinin temeli insanlık tarihinin başlangıcına kadar uzanmaktadır. Vejetaryen beslenme, bireyin beslenmesinden bir veya daha fazla hayvansal besinin çıkarılmasından, tüm hayvansal besinlerin çıkarılmasına kadar gidebilen bir yaşam tarzı olup çok çeşitli ve heterojen beslenme uygulamalarını kapsayan geniş bir terimdir. Başka bir deyişle vejetaryenlik, beslenmenin temelini bitkisel besinlerin oluşturduğu, et ya da hayvansal kaynaklı besinlerin sınırlı tüketilmesi ya da hiç tüketilmemesidir.
Vejetaryen beslenme modelinde ağırlıklı olarak tahıllar, kuru baklagiller, sert kabuklu yemişler ile meyveler ve sebzeler bulunmaktadır. Genellikle kırmızı et çeşitleri, kümes hayvanı etleri, balık ve deniz ürünlerinin birkaçı veya tamamı diyetten çıkarılmıştır. Vejetaryenliğin en katı biçimi olan vegan beslenmede ise hayvansal kaynaklı besinlerin tamamı diyetten çıkarılmıştır. Vejetaryen diyetlerin genellikle kompleks karbonhidratlar, doymamış yağ asitleri, posa, fitokimyasallar, karotenoidler, folik asit, C vitamini, E vitamini ve magnezyum içerikleri daha yüksek; doymuş ve trans yağ içerikleri ise daha düşüktür. Özellikle vegan diyetlerde protein nispeten daha düşüktür. Vejetaryen diyetlerde düşük protein tüketimi her ne kadar üzerinde sıklıkla durulan bir konu olsa da genel olarak vejetaryenlerin protein tüketimleri yeterlidir. İyi planlanmış vegan diyetlerde bile günlük alınması gereken protein miktarının karşılanabildiği bilinmektedir. Ancak vejetaryen beslenmede günlük alınması gereken yeterli proteinin sağlanması, protein kalitesinin iyi olması ile gerçekleşebilmektedir.
Diğer taraftan çok sıkı veya iyi planlanmamış, yetersiz ve dengesiz beslenme örüntüsünü içeren vejetaryen diyetler metabolik hastalıklar ve beslenme problemlerine yol açmaktadır. Vejetaryenler için protein, kalsiyum, demir, çinko, B12 vitamini, D vitamini ve yağ asitleri gibi besin ögelerinin yeterli alınmaması en önemli beslenme problemidir.
Son yıllarda, vejetaryen beslenme, bulaşıcı olmayan kronik hastalık riskini potansiyel olarak azaltabilecek terapötik bir yaklaşım olarak önerilmektedir. Yeterli ve dengeli uygulanan vejetaryen diyetlerin obezitenin önlenmesi, ideal vücut ağırlığının korunması, insülin duyarlılığını geliştirerek diyabet riskinin azaltılması, plazma lipid profilinin geliştirilmesi, yüksek kan basıncının iyileştirilmesi, kardiyovasküler hastalık, inme, metabolik sendrom, ateroskleroz ve bazı kanser türleri gibi bulaşıcı olmayan kronik hastalıkların riskinin azaltılmasında etkili olduğu belirtilmektedir.
Beslenme ve Diyetetik Akademisi (The Academy of Nutrition and Dietetics) ve Amerika Diyetetik Birliği (American Dietetic Association-ADA) vegan diyet dâhil olmak üzere iyi planlanan vejetaryen diyetlerin yaşam döngüsünün tüm aşamalarında (gebelik, emziklilik, çocukluk, adölesan dönem, yaşlılık ve sporcularda) enerji ve besin ögesi gereksinimlerini karşıladığını belirtmektedir. Vejetaryen diyetler, iyi planlanmaları hâlinde tüm yaş gruplarında yeterli besin ögesi alımını sağlayarak sağlığın geliştirilmesi ve kronik hastalık riskinin azaltılmasında etkili bir diyet modeli olarak kabul edilmektedir.
Editörlüğünü yaptığım Türkiye Klinikleri 'Vejetaryen Beslenmesi' kitabında son günlerde popülaritesi artan vejetaryen beslenmesi konusu her yönüyle ele alınarak güncel kanıtlar doğrultusunda irdelenmiştir. Değerli vakitlerini ayıran bölüm yazarlarına ve yayında emeği geçen Türkiye Klinikleri çalışanlarına teşekkür eder, bu kitabın sağlık çalışanları için yararlı olmasını dilerim.
Prof. Dr. Fatma NİŞANCI KILINÇ
Editör
Vejetaryen beslenme modelinde ağırlıklı olarak tahıllar, kuru baklagiller, sert kabuklu yemişler ile meyveler ve sebzeler bulunmaktadır. Genellikle kırmızı et çeşitleri, kümes hayvanı etleri, balık ve deniz ürünlerinin birkaçı veya tamamı diyetten çıkarılmıştır. Vejetaryenliğin en katı biçimi olan vegan beslenmede ise hayvansal kaynaklı besinlerin tamamı diyetten çıkarılmıştır. Vejetaryen diyetlerin genellikle kompleks karbonhidratlar, doymamış yağ asitleri, posa, fitokimyasallar, karotenoidler, folik asit, C vitamini, E vitamini ve magnezyum içerikleri daha yüksek; doymuş ve trans yağ içerikleri ise daha düşüktür. Özellikle vegan diyetlerde protein nispeten daha düşüktür. Vejetaryen diyetlerde düşük protein tüketimi her ne kadar üzerinde sıklıkla durulan bir konu olsa da genel olarak vejetaryenlerin protein tüketimleri yeterlidir. İyi planlanmış vegan diyetlerde bile günlük alınması gereken protein miktarının karşılanabildiği bilinmektedir. Ancak vejetaryen beslenmede günlük alınması gereken yeterli proteinin sağlanması, protein kalitesinin iyi olması ile gerçekleşebilmektedir.
Diğer taraftan çok sıkı veya iyi planlanmamış, yetersiz ve dengesiz beslenme örüntüsünü içeren vejetaryen diyetler metabolik hastalıklar ve beslenme problemlerine yol açmaktadır. Vejetaryenler için protein, kalsiyum, demir, çinko, B12 vitamini, D vitamini ve yağ asitleri gibi besin ögelerinin yeterli alınmaması en önemli beslenme problemidir.
Son yıllarda, vejetaryen beslenme, bulaşıcı olmayan kronik hastalık riskini potansiyel olarak azaltabilecek terapötik bir yaklaşım olarak önerilmektedir. Yeterli ve dengeli uygulanan vejetaryen diyetlerin obezitenin önlenmesi, ideal vücut ağırlığının korunması, insülin duyarlılığını geliştirerek diyabet riskinin azaltılması, plazma lipid profilinin geliştirilmesi, yüksek kan basıncının iyileştirilmesi, kardiyovasküler hastalık, inme, metabolik sendrom, ateroskleroz ve bazı kanser türleri gibi bulaşıcı olmayan kronik hastalıkların riskinin azaltılmasında etkili olduğu belirtilmektedir.
Beslenme ve Diyetetik Akademisi (The Academy of Nutrition and Dietetics) ve Amerika Diyetetik Birliği (American Dietetic Association-ADA) vegan diyet dâhil olmak üzere iyi planlanan vejetaryen diyetlerin yaşam döngüsünün tüm aşamalarında (gebelik, emziklilik, çocukluk, adölesan dönem, yaşlılık ve sporcularda) enerji ve besin ögesi gereksinimlerini karşıladığını belirtmektedir. Vejetaryen diyetler, iyi planlanmaları hâlinde tüm yaş gruplarında yeterli besin ögesi alımını sağlayarak sağlığın geliştirilmesi ve kronik hastalık riskinin azaltılmasında etkili bir diyet modeli olarak kabul edilmektedir.
Editörlüğünü yaptığım Türkiye Klinikleri 'Vejetaryen Beslenmesi' kitabında son günlerde popülaritesi artan vejetaryen beslenmesi konusu her yönüyle ele alınarak güncel kanıtlar doğrultusunda irdelenmiştir. Değerli vakitlerini ayıran bölüm yazarlarına ve yayında emeği geçen Türkiye Klinikleri çalışanlarına teşekkür eder, bu kitabın sağlık çalışanları için yararlı olmasını dilerim.
Prof. Dr. Fatma NİŞANCI KILINÇ
Editör
The vegetarian diet, which has been rapidly increasing in popularity in today's world due to ethical, cultural, environmental, religious and health reasons, has a history dating back to the beginnings of human history. The vegetarian diet is a broad concept that can include a lifestyle where one, more, or all animal product(s) are removed from the diet, and includes a diverse and heterogeneous diet practices. In other words, vegetarianism is limited or no consumption of meat or animal-derived products and is based on plant-based nutrition.
The vegetarian diet consists mainly of grains, legumes, nuts, fruits and vegetables. In general, some and all of red meat varieties, poultry, fish and seafood are excluded from the diet. In the vegan diet, which is the strictest form of vegetarianism, all animal-based products are excluded from the diet. Vegetarian diets generally have a higher content of complex carbohydrates, unsaturated fatty acids, fibre, phytochemicals, carotenoids, folic acid, vitamin C, vitamin E and magnesium, and a lower content of saturated and trans fats. The protein content is relatively lower in vegan diets especially. Although low protein consumption is often stressed when talking about vegetarian diets, in general, the protein consumption of vegetarians is sufficient. It is even known that the daily protein intake required can be met in a well-planned vegan diet. However, sufficient daily protein intake can only be achieved with good quality protein.
On the other hand, vegetarian diets which are too strict or poorly planned, containing inadequate and unbalanced diet patterns, can result in metabolic diseases and nutritional problems. The most important nutritional problem for vegetarians is the insufficient intake of nutrients such as protein, calcium, iron, zinc, vitamin B12, vitamin D and fatty acids.
In recent years, vegetarian diets have been recommended as a therapeutic approach that can decrease the risk of non-communicable chronic diseases. It is stated that adequate and balanced vegetarian diets are effective in preventing obesity, maintaining ideal body weight, reducing the risk of diabetes by improving insulin sensitivity, improving the plasma lipid profile, improving high blood pressure and reducing the risk of noncommunicable chronic diseases such as cardiovascular diseases, stroke, metabolic syndromes, atherosclerosis, certain cancer types.
The Academy of Nutrition and Dietetics and the American Dietetic Association (ADA) both state that well-planned vegetarian diets, including vegan diets, meet the energy and nutrient requirements at all stages of life (pregnancy, breastfeeding period, childhood, adolescence, elderly, athletes). Vegetarian diets, as long as they are well-planned, are considered an effective dietary model in improving the health and reducing the risk of chronic diseases by providing adequate nutrient intake in all age groups.
The Türkiye Klinikleri book ''Vegetarian Nutrition'' that I have been the editor of discusses all aspects of the vegetarian nutrition and examines it thoroughly in accordance with the existing evidence. I would like to thank the chapter authors who have given their time and the Türkiye Klinikleri personnel who have contributed to the publishing of this book. It is my hope that this book will be useful to health professionals.
Prof. Dr. Fatma NİŞANCI KILINÇ
Editor
The vegetarian diet consists mainly of grains, legumes, nuts, fruits and vegetables. In general, some and all of red meat varieties, poultry, fish and seafood are excluded from the diet. In the vegan diet, which is the strictest form of vegetarianism, all animal-based products are excluded from the diet. Vegetarian diets generally have a higher content of complex carbohydrates, unsaturated fatty acids, fibre, phytochemicals, carotenoids, folic acid, vitamin C, vitamin E and magnesium, and a lower content of saturated and trans fats. The protein content is relatively lower in vegan diets especially. Although low protein consumption is often stressed when talking about vegetarian diets, in general, the protein consumption of vegetarians is sufficient. It is even known that the daily protein intake required can be met in a well-planned vegan diet. However, sufficient daily protein intake can only be achieved with good quality protein.
On the other hand, vegetarian diets which are too strict or poorly planned, containing inadequate and unbalanced diet patterns, can result in metabolic diseases and nutritional problems. The most important nutritional problem for vegetarians is the insufficient intake of nutrients such as protein, calcium, iron, zinc, vitamin B12, vitamin D and fatty acids.
In recent years, vegetarian diets have been recommended as a therapeutic approach that can decrease the risk of non-communicable chronic diseases. It is stated that adequate and balanced vegetarian diets are effective in preventing obesity, maintaining ideal body weight, reducing the risk of diabetes by improving insulin sensitivity, improving the plasma lipid profile, improving high blood pressure and reducing the risk of noncommunicable chronic diseases such as cardiovascular diseases, stroke, metabolic syndromes, atherosclerosis, certain cancer types.
The Academy of Nutrition and Dietetics and the American Dietetic Association (ADA) both state that well-planned vegetarian diets, including vegan diets, meet the energy and nutrient requirements at all stages of life (pregnancy, breastfeeding period, childhood, adolescence, elderly, athletes). Vegetarian diets, as long as they are well-planned, are considered an effective dietary model in improving the health and reducing the risk of chronic diseases by providing adequate nutrient intake in all age groups.
The Türkiye Klinikleri book ''Vegetarian Nutrition'' that I have been the editor of discusses all aspects of the vegetarian nutrition and examines it thoroughly in accordance with the existing evidence. I would like to thank the chapter authors who have given their time and the Türkiye Klinikleri personnel who have contributed to the publishing of this book. It is my hope that this book will be useful to health professionals.
Prof. Dr. Fatma NİŞANCI KILINÇ
Editor
.: Process List