Kardiyovasküler hastalıklar; kalp ve damar sistemini etkileyen hipertansiyon, koroner arter hastalığı, inme ve aritmiler gibi bir dizi sağlık sorununu ifade etmektedir. Kardiyovasküler hastalıklar, tüm dünyada erişkin mortalite ve morbidite sebeplerinin başında yer almaktadır. Küresel mortalite ve morbiditenin önemli bir kısmından tek başına kardiyovasküler hastalıkların sorumlu olması, kapsamlı önleme, erken teşhis ve tedavi stratejilerine olan acil ihtiyacın en büyük göstergesidir. Dünya nüfusu yaşlandıkça kardiyovasküler hastalıkların görülme sıklığı da artmaktadır. Ayrıca; kardiyovasküler hastalıkların tedavisi ve yönetimi hem bireylerin hem de sağlık sistemlerinin ekonomik yükünü de artırmaktadır. İlaç maliyetleri, cerrahi müdahaleler ve uzun süreli bakım, ciddi ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Teknoloji ve tıp alanındaki ilerlemeler tüm dünya ülkelerini, erişkin sağlığını büyük ölçüde etkileyen bu krize çözüm aramaya zorlamaktadır. Dolayısıyla; her geçen gün tamamlayıcı ve integratif yöntemlere olan ilgi de artmaktadır. Tamamlayıcı ve integratif yöntemler, geleneksel yöntemlerin yanında veya birleştirilmiş bir şekilde kullanılan yaklaşımlardır. Bu yöntemlerle kişinin bireyselliği ve tercihlerine odaklanarak tedavi planı kişiselleştirilebilmektedir. Geleneksel tıp ve de tamamlayıcı ve integratif tıp yöntemlerinin bir araya getirilmesiyle, bireylerin genel sağlığının artırılması, hastalıkların tedavisi veya semptomların hafifletilmesi hedeflenmektedir. Kardiyovasküler hastalık yönetiminde kullanılan tamamlayıcı ve integratif tıp uygulamaları; stresi azaltmaya, kan basıncını düşürmeye ve genel zihinsel sağlığı iyileştirmeye yardımcı olabilmektedir. Yapılan birçok çalışmada, kardiyovasküler hastalığı olan bireylerin en fazla kullandığı uygulamaların omega-3 yağ asitleri gibi bitkisel ürünler; osteopati, kayropraktik ve masaj gibi zihin-beden uygulamaları olduğu belirtilmiştir. Bu çalışmada; kardiyovasküler hastalıklarda sık kullanılan tamamlayıcı ve integratif tıp yöntemleri ve etkileri irdelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Tamamlayıcı ve integratif; kardiyovasküler hastalıklar; masaj, kayropraktik, akupresur, osteopatik manipülasyon
Cardiovascular diseases refer to a range of health problems affecting the cardiovascular system, including hypertension, coronary artery disease, stroke and arrhythmias. Cardiovascular diseases are the leading cause of adult mortality and morbidity worldwide. The fact that cardiovascular diseases alone account for a significant proportion of global mortality and morbidity is a major indicator of the urgent need for comprehensive prevention, early detection and treatment strategies. As the world population ages, the incidence of cardiovascular diseases is increasing. Moreover, the treatment and management of cardiovascular diseases increases the economic burden on both individuals and health systems. Drug costs, surgical interventions and longterm care cause serious economic losses. Advances in technology and medicine are forcing countries around the world to seek solutions to this crisis, which has a major impact on adult health. Therefore, interest in complementary and integrative methods is increasing day by day. Complementary and integrative methods are approaches that are used alongside or in combination with traditional methods. With these methods, the treatment plan can be personalized by focusing on the individuality and preferences of the person. By combining traditional medicine and complementary and integrative medicine methods, the aim is to improve the overall health of individuals, treat diseases or alleviate symptoms. Complementary and integrative medicine practices used in cardiovascular disease management can help reduce stress, lower blood pressure and improve overall mental health. In many studies, it has been reported that the most commonly used applications of individuals with cardiovascular disease are herbal products such as omega-3 fatty acids; mind-body applications such as osteopathy, chiropractic and massage. In this study; complementary and integrative medicine methods commonly used in cardiovascular diseases and their effects were examined.
Keywords: Complementary and integrative; cardiovascular diseases; massage, chiropractic, acupressure, osteopathic manipulation
- World Health Organization [Internet]. © 2024 WHO [Cited: November 22, 2022]. Noncommunicable diseases. Available from: [Link]
- Türkiye İstatistik Kurumu [İnternet]. [Erişim tarihi: 22 Kasım 2022]. Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri, 2019. Erişim linki: [Link]
- World Health Organization [Internet]. © 2024 WHO [Cited: November 22, 2022]. The top 10 causes of death. Available from: [Link]
- Onat A. TEKHARF 2017. İstanbul: Logos Yayıncılık; 2017. [Link]
- Uçar A, Canbolat Ö. Kardiyovasküler hastalıklarda tamamlayıcı ve alternatif tedavi kullanma durumu [Use of complementary and alternative medicine in cardiovascular diseases]. Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi. 2021;12(29):155-62. [Link]
- Salah AO, Salameh AD, Bitar MA, Zyoud SH, Alkaiyat AS, Al-Jabi SW. Complementary and alternative medicine use in coronary heart disease patients: a cross-sectional study from Palestine. BMC Complement Med Ther. 2020;20(1):231. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Aizuddin AN, Zamzuri M'IA, Mansor J, Nurumal SR, Yunus SZSA, Razak MAA, et al. Perception of integrating complementary and alternative medicine practice in patient's treatment among the healthcare practitioners: a systematic review. Pan Afr Med J. 2022;43:19. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- National Center for Complementary and Integrative Health [Internet]. [Cited: December 24, 2022]. Complementary, Alternative, or Integrative Health: What's in a Name? Available from: [Link]
- Öztürk YE, Dömbekci HA, Ünal S. Geleneksel tamamlayıcı ve alternatif tıp kullanımı [The use of traditional complementary and alternative medicine]. Journal of Integrative and Anatolian Medicine. 2020;1(3):23-35. [Link]
- Lee EL, Richards N, Harrison J, Barnes J. Prevalence of use of traditional, complementary and alternative medicine by the general population: a systematic review of national studies published from 2010 to 2019. Drug Saf. 2022;45(7):713-35. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Talhaoğlu D. Geleneksel ve tamamlayıcı tedavi uygulamaları [Traditional and complementary treatment practices]. Journal of Integrative and Anatolian Medicine. 2021;3(1):16-29. [Crossref]
- Arslan S, Gökçe E, Doğan SD, Özgen R, Şişman H, Baysal D, et al. Kardiyovasküler hastalığı olan bireylerde tamamlayıcı ve alternatif tıp yöntemlerinin kullanımı [The use of complementary and alternative medicine among individuals with cardiovascular disease]. Cukurova Medical Journal. 2020;45(4):1644-52. [Crossref]
- Terkeş N, Özer Z, Ayaz G. Hipertansiyon hastalarının tamamlayıcı terapi uygulamalarından bitkisel ürünleri kullanma durumu [Use of herbal product in complementary and alternative treatment in patients with hypertension]. Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi. 2021;12(27):10-7. [Crossref]
- Qidwai W, Yeoh PN, Inem V, Nanji K, Ashfaq T. Role of complementary and alternative medicine in cardiovascular diseases. Evid Based Complement Alternat Med. 2013;2013:142898. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Grant SJ, Bin YS, Kiat H, Chang DH. The use of complementary and alternative medicine by people with cardiovascular disease: a systematic review. BMC Public Health. 2012;12:299. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Kohl WK, Dobos G, Cramer H. Conventional and complementary healthcare utilization among US adults with cardiovascular disease or cardiovascular risk factors: a nationally representative survey. J Am Heart Assoc. 2020;9(9):e014759. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Ünal M. Manuel terapi yöntemi olarak manipülasyonun tarihi gelişiminde fizyoterapistlerin rolü [The role of physiotherapists in the historical development of manipulation as a manual therapy method]. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi. 2020;5(1):31-4. [Link]
- Kaya E, Altınbilek T. Osteopati yaklaşımı; bel ve boyun ağrılarında yeri [Osteopathic approaches to lumbar and cervical ppain]. J Biotechnol and Strategic Health Res. 2019;3(Özel Sayı):86-90. [Crossref]
- Rechberger V, Biberschick M, Porthun J. Effectiveness of an osteopathic treatment on the autonomic nervous system: a systematic review of the literature. Eur J Med Res. 2019;24(1):36. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Beliveau PJH, Wong JJ, Sutton DA, Simon NB, Bussières AE, Mior SA, et al. The chiropractic profession: a scoping review of utilization rates, reasons for seeking care, patient profiles, and care provided. Chiropr Man Therap. 2017;25:35. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- National Center for Complementary and Integrative Health [Internet]. [Cited: December 24, 2022]. Neurocircuitry of Force-Based Manipulations. Available from: [Link]
- Curi ACC, Maior Alves AS, Silva JG. Cardiac autonomic response after cranial technique of the fourth ventricle (cv4) compression in systemic hypertensive subjects. J Bodyw Mov Ther. 2018;22(3):666-72. [Crossref] [PubMed]
- Sullivan SG, Paolacci S, Kiani AK, Bertelli M. Chiropractic care for hypertension: Review of the literature and study of biological and genetic bases. Acta Biomed. 2020;91(13-S):e2020017. [PubMed] [PMC]
- Vural Doğru B, Yıldırım Y, Şenuzun Aykar F. Kardiyovasküler hastalıklar ve refleksoloji [Cardiovascular diseases and reflexology]. Journal of Cardiovascular Nursing. 2017;8(17):77-85. [Crossref]
- Sayari S, Nobahar M, Ghorbani R. Effect of foot reflexology on chest pain and anxiety in patients with acute myocardial infarction: a double blind randomized clinical trial. Complement Ther Clin Pract. 2021;42:101296. [Crossref] [PubMed]
- Vural Doğru B, Şenuzun Aykar F, Yıldırım Y, Yavuzgil O, Sözmen E, Memmedov H. The effect of foot reflexology applied before coronary angiography and percutaneous transluminal coronary angioplasty on anxiety, stress, and cortisol levels of ındividuals: a randomized controlled trial. J Cardiovasc Nurs. 2021;36(5):461-9. [Crossref] [PubMed]
- Kotruchin P, Imoun S, Mitsungnern T, Aountrai P, Domthaisong M, Kario K. The effects of foot reflexology on blood pressure and heart rate: a randomized clinical trial in stage-2 hypertensive patients. J Clin Hypertens (Greenwich). 2021;23(3):680-6. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Lin J, Chen T, He J, Chung RC, Ma H, Tsang H. Impacts of acupressure treatment on depression: a systematic review and meta-analysis. World J Psychiatry. 2022;12(1):169-86. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Mehta P, Dhapte V, Kadam S, Dhapte V. Contemporary acupressure therapy: adroit cure for painless recovery of therapeutic ailments. J Tradit Complement Med. 2016;7(2):251-63. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Biçer S, Ünsal A, Taşcı S, Demir G, Ceyhan YŞ. The effect of acupressure on blood pressure level and pulse rate in individuals with essential hypertension: a randomized controlled trial. Holist Nurs Pract. 2021;35(1):40-8. [Crossref] [PubMed]
- Khoram B, Yoosefinejad AK, Rivaz M, Najafi SS. Investigating the effect of acupressure on the patients' anxiety before open-heart surgery: a randomized clinical trial. J Acupunct Meridian Stud. 2020;13(6):169-73. [Crossref] [PubMed]
- Ceyhan Ö, Taşcı S, Elmalı F, Doğan A. The effect of acupressure on cardiac rhythm and heart rate among patients with atrial fibrillation: the relationship between heart rate and fatigue. Altern Ther Health Med. 2019;25(1):12-9. [PubMed]
- National Center for Complementary and Integrative Health [Internet]. [Cited: December 24, 2022]. Massage Therapy: What You Need To Know. Available from: [Link]
- Kara E, Ünver G. Masaj ve toparlanmaya etkileri [Massage and effects on recovery]. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi. 2019;4(1):28-49. [Crossref]
- Cheraghbeigi N, Modarresi M, Rezaei M, Khatony A. Comparing the effects of massage and aromatherapy massage with lavender oil on sleep quality of cardiac patients: a randomized controlled trial. Complement Ther Clin Pract. 2019;35:253-8. [Crossref] [PubMed]
- Göke Arslan G, Çınar Yücel Ş. Hemşirelik bakımında el masajı uygulaması ve yapılan çalışmaların sistematik analizi [Hand massage therapy in nursing care and systematic analysis of the studies]. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi. 2017;2(1):15-20. [Link]
- Arslan G, Ceyhan Ö, Mollaoğlu M. The influence of foot and back massage on blood pressure and sleep quality in females with essential hypertension: a randomized controlled study. J Hum Hypertens. 2021;35(7):627-37. [Crossref] [PubMed]
- Gülbahar M, Gök Metin Z. Kalp yetersizliği semptom yönetiminde klasik masaj ve gevşeme egzersizi kullanımı [The use of classical massage and relaxation exercise in the symptom management of heart failure]. Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Dergisi. 2020;3(2):273-9. [Crossref]
- Alimohammad HS, Ghasemi Z, Shahriar S, Morteza S, Arsalan K. Effect of hand and foot surface stroke massage on anxiety and vital signs in patients with acute coronary syndrome: a randomized clinical trial. Complement Ther Clin Pract. 2018;31:126-31. [Crossref] [PubMed]
- Jamali S, Ramezanli S, Jahromi MK, Zare A, Poorgholami F. Effect of massage therapy on physiologic responses in patients with congestive heart failure. Biosci Biotech Res Asia. 2016;13(1):383-8. [Crossref]
.: Process List