Amaç: Bu çalışmada, kronik hastalıkları olan erişkinlerin koronavirüs hastalığı-2019 [coronavirus disease-2019 (COVID-19)] pandemisi döneminde hastalık yakınmalarındaki değişimin, pandemi döneminde algılanan genel sağlık ve ruh sağlığı değişimlerinin ve ilişkili faktörlerin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntemler: Mart-Temmuz 2022 tarihleri arasında Manisa il merkezinden seçilen 10 aile sağlığı merkezlerine başvurulara dayanan kesitsel bir çalışmadır. Veriler araştırmaya katılan 500 kişiden yüz yüze toplanmıştır. Araştırmanın bağımlı değişkenleri COVID-19 pandemisi döneminde kronik hastalık semptomlarındaki değişim ve pandemi dönemindeki algılanan genel sağlık ve ruh sağlığı değişimidir. Veri analizinde SPSS 23.0 kullanılmıştır. Çok değişkenli analizlerde lojistik regresyon uygulanmıştır. Bulgular: Katılımcıların yaş ortalaması 60,1±8,4 yıldır. Çalışmamızda katılımcıların %51,8'inin pandemi döneminde kronik hastalıklarıyla ilgili yeni yakınma/yakınmalarında artış olmuştur. Katılımcıların %37,2'si genel sağlık durumunun, %23,2'si ruh sağlığı durumunun pandemi döneminde öncesine göre daha kötü/çok daha kötü olduğunu belirtmiştir. Çalışmamızda, pandemi döneminde sağlık hizmetlerine ulaşmada sorun yaşayan kişilerde, kronik hastalık risk faktörleri olumsuz yönde değişime uğrayan kişilerde, ilaç tedavisine uyumlu olanlarda ve kronik hastalık bakım niteliği pandemi döneminde olumsuz etkilenenlerde hastalıkla ilgili yeni yakınma/var olan yakınmalarda artış riski artmıştır. Pandemi döneminde algılanan ruhsal sağlık değişimi açısından kadınlar, uyku düzeni bozulanlar, aile içi ve sosyal ilişkileri bozulanlar daha risklidir. Çalışmamızda, pandemi döneminde sağlık hizmetlerine ulaşmada sorun yaşayan kişilerde ve kronik hastalık bakımı olumsuz etkilenen kişilerde algılanan genel sağlık değişiminin kötü olma riski artmıştır. Sonuç: Kronik hastalığı olan bireylerin yaklaşık yarısının pandemi döneminde hastalık semptom ve yakınmalarında artış/ yeni yakınmaları olmuştur. Kronik hastalık bakım niteliğinin COVID-19 pandemisi döneminde zayıfladığı görülmüş; bulaş korkusu, randevu alamama ve kısıtlamalar nedeniyle hastaların rutin kontrolleri aksamıştır.
Anahtar Kelimeler: Bulaşıcı olmayan hastalıklar; COVID-19; ruh sağlığı; sağlık hizmeti sunumu; sağlık hizmetlerine ulaşılabilirlik
Objective: It is the evaluation of the change in the complaints of the disease during the coronavirus disease-2019 (COVID-19) pandemic of chronic diseases, the perceived general health and mental health changes and the associated factors. Material and Methods: It is a cross-sectional study based on applications for ten family health centers selected in Manisa between March and July 2022. Data were collected face to face from 500 people who participated in the research. Dependent Variables The change in the symptoms of chronic disease during the COVID-19 pandemic period is the general change of general health and mental health. SPSS 23.0 was used in data analysis and logistics regression was applied. Results: The average age of the participants is 60.1±8.4 years. 51.8% of the participants had an increase in complaints related to their chronic diseases during the pandemic period. 37.2% of the participants stated that their general health status and 23.2% stated that their mental health status was worse than before. There is a higher risk of increasing symptoms related to the disease in people who have problems in achieving health services, in people who have changed negatively in chronic disease risk factors, those who are compatible with drug therapy, and those who weaken chronic disease care. Women, sleep patterns deteriorate, family and social relations are more risky for mental health. The perceived general health of those who do not reach health care and weakened chronic disease care has deteriorated. Conclusion: Approximately half of individuals with chronic diseases experienced an increase in disease symptoms and complaints/new complaints during the pandemic period. The quality of chronic disease care has weakened during the COVID19 pandemic, and routine check-ups of patients have been disrupted due to fear of contamination, inability to make appointments and restrictions.
Keywords: Noncommunicable diseases; COVID-19; mental health; delivery of health care; services accessibility
- World Health Organization [Internet]. © 2024 WHO [Cited: October 15, 2023]. WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19. 11 March 2020. Available from: [Link]
- Türk Tabipleri Birliği (TTB). COVID-19 İzleme Kurulu COVID-19 Pandemisi Altıncı Ay Değerlendirme Raporu 2020. Erişim tarihi: 14.02.2024 [Link]
- Basu S. Non-communicable disease management in vulnerable patients during Covid-19. Indian J Med Ethics. 2020;V(2):103-5. [Crossref] [PubMed]
- Khera A, Baum SJ, Gluckman TJ, Gulati M, Martin SS, Michos ED, et al. Continuity of care and outpatient management for patients with and at high risk for cardiovascular disease during the COVID-19 pandemic: a scientific statement from the American Society for Preventive Cardiology. Am J Prev Cardiol. 2020;1:100009. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Moynihan R, Sanders S, Michaleff ZA, Scott AM, Clark J, To EJ, et al. Impact of COVID-19 pandemic on utilisation of healthcare services: a systematic review. BMJ Open. 2021;11(3):e045343. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- World Health Organization (WHO). Pulse Survey on Continuity of Essential Health Services during the COVID-19 Pandemic: Interim Report. 2020. Erişim tarihi: 14.02.2024 [Link]
- World Health Organization (WHO). The Impact of the Covid-19 Pandemic on Noncommunicable Disease Resources and Services: Results of a Rapid Assessment. Geneva: World Health Organization; 2020. Cited: November 12, 2023. Available from: [Link]
- Mafham MM, Spata E, Goldacre R, Gair D, Curnow P, Bray M, et al. COVID-19 pandemic and admission rates for and management of acute coronary syndromes in England. The Lancet. 2020;396(10248):381-9. [Crossref] [PubMed]
- Kluge HHP, Wickramasinghe K, Rippin HL, Mendes R, Peters DH, Kontsevaya A, et al. Prevention and control of non-communicable diseases in the COVID-19 response. Lancet. 2020;395(10238):1678-80. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Devi R, Goodyear-Smith F, Subramaniam K, McCormack J, Calder A, Parag V, et al. The impact of COVID-19 on the care of patients with noncommunicable diseases in low- and middle-income countries: an online survey of patient perspectives. J Patient Exp. 2021;8:23743735211034091. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Saqib MAN, Siddiqui S, Qasim M, Jamil MA, Rafique I, Awan UA, et al. Effect of COVID-19 lockdown on patients with chronic diseases. Diabetes Metab Syndr. 2020;14(6):1621-3. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Biancalana E, Parolini F, Mengozzi A, Solini A. Short-term impact of COVID-19 lockdown on metabolic control of patients with well-controlled type 2 diabetes: a single-centre observational study. Acta Diabetol. 2021;58(4):431-6. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Liang Y, Chang C, Chen Y, Dong F, Zhang L, Sun Y. Symptoms, management and healthcare utilization of COPD patients during the COVID-19 epidemic in beijing. Int J Chron Obstruct Pulmon Dis. 2020;15:2487-94. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Moncatar TRT, Gomez AVD, Lorenzo F, Saniel OP, Faraon EJA, Rosadia RAF, et al. Effects of the COVID-19 pandemic on the implementation of NCD care at the primary care level in the Philippines: a qualitative inquiry. Acta Medica Philippina. 2023. [Link]
- Glasgow RE, Wagner EH, Schaefer J, Mahoney LD, Reid RJ, Greene SM. Development and validation of the Patient Assessment of Chronic Illness Care (PACIC). Med Care. 2005;43(5):436-44. [Crossref] [PubMed]
- İncirkuş K, Nahcivan N. Kronik hastalık bakımını değerlendirme ölçeği-hasta formu'nun Türkçe versiyonunun geçerlik ve güvenirliği [Validity and reliability study of Turkish version of the patient assessment of chronic illness care-patient form]. DEUHYO 2011;4(1):102-9. [Link]
- Morisky DE, Ang A, Krousel-Wood M, Ward HJ. Predictive validity of a medication adherence measure in an outpatient setting. J Clin Hypertens (Greenwich). 2008;10(5):348-54. Retraction in: J Clin Hypertens (Greenwich). 2023;25(9):889. Retraction in: J Clin Hypertens (Greenwich). 2023;25(9):890. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Hacıhasanoğlu Aşılar R, Gözüm S, Çapık C, Morisky DE. Reliability and validity of the Turkish form of the eight-item Morisky medication adherence scale in hypertensive patients. Anadolu Kardiyol Derg. 2014;14(8):692-700. [Crossref] [PubMed]
- T.C. Sağlık Bakanlığı. Genel Koronavirüs Tablosu. Erişim tarihi: 14.02.2024 [Link]
- Cuschieri S, Grech S, Grech V. Insight into the attitudes and experiences of adults with non-communicable diseases a year into the COVID-19 pandemic: the Malta Experience. Dubai Medical Journal. 2021;4(4):382-8. [Crossref] [PMC]
- Lopez Segui F, Hernandez Guillamet G, Pifarré Arolas H, Marin-Gomez FX, Ruiz Comellas A, Ramirez Morros AM, et al. Characterization and identification of variations in types of primary care visits before and during the COVID-19 pandemic in catalonia: big data analysis study. J Med Internet Res. 2021;23(9):e29622. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Türk Eczacılar Birliği [İnternet]. [Erişim tarihi: 20 Kasım 2022]. Kronik Hastalığı Nedeniyle Sağlık Raporu Olan Hastaların İlaç Temini Hakkında SGK Duyurusu 2020. Erişim linki: [Link]
- Dede B. Manisa kent merkezinde yaşayan diyabetli hastalarda izlem ve bakım niteliğinin değerlendirilmesi [Tıpta uzmanlık tezi]. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi; 2014. Erişim tarihi: 14.02.2024 [Link]
- Özdemir H. Aile hekimliğinde kronik hasta yönetimi: PACIC (The patient assessment of chronic illness care) ölçeğini modifiye etme ve ölçeğin geçerlik ve güvenirliği [Tıpta uzmanlık tezi]. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi; 2016. Erişim tarihi: 14.02.2024 [Link]
- Dönmez Ak S. Kronik hastalığı olan bireylere "Kronik Hastalık Bakımını Değerlendirme Ölçeği (PACIC)"nin uygulanması [Tıpta uzmanlık tezi]. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi; 2017. Erişim tarihi: 14.02.2024 [Link]
- Erşen O, Gojayev A, Mercan Ü, Ünal AE. Pandemi sürecinde kanser hastalarının COVID-19'a ilişkin bilgi, farkındalık, korku düzeyi ve sağlık hizmetlerine erişiminin değerlendirilmesi [Evaluation of cancer patients' awareness and fear of covid-19 and access to health services during the pandemic process]. Turkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences. 2020;40(4):399-405. [Crossref]
- Gualano MR, Corradi A, Voglino G, Bert F, Siliquini R. Beyond COVID-19: a cross-sectional study in Italy exploring the covid collateral impacts on healthcare services. Health Policy. 2021;125(7):869-76. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Yadav UN, Rayamajhee B, Mistry SK, Parsekar SS, Mishra SK. A syndemic perspective on the management of non-communicable diseases amid the COVID-19 pandemic in low- and middle-income countries. Front Public Health. 2020;8:508. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Macit MS. COVID-19 salgını sonrası yetişkin bireylerin beslenme alışkanlıklarındaki değişikliklerin değerlendirilmesi [Evaluation of changes in the nutritional habits of adults after covid-19 outbreak]. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2020;13(3):277-88. [Crossref]
- Stockwell S, Trott M, Tully M, Shin J, Barnett Y, Butler L, et al. Changes in physical activity and sedentary behaviours from before to during the COVID-19 pandemic lockdown: a systematic review. BMJ Open Sport Exerc Med. 2021;7(1):e000960. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Addis SG, Nega AD, Miretu DG. Psychological impact of COVID-19 pandemic on chronic disease patients in Dessie town government and private hospitals, Northeast Ethiopia. Diabetes Metab Syndr. 2021;15(1):129-35. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Kim SJ, Han JA, Lee TY, Hwang TY, Kwon KS, Park KS, et al. Community-based risk communication survey: risk prevention behaviors in communities during the H1N1 crisis, 2010. Osong Public Health Res Perspect. 2014;5(1):9-19. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Keskin N, Tamam L. Ruhsal bozukluklarda uyku [Sleep in mental disorders]. Archives Medical Review Journal. 2018;27(1):27-38. [Crossref]
- Azzouzi S, Stratton C, Muñoz-Velasco LP, Wang K, Fourtassi M, Hong BY, et al. The impact of the COVID-19 pandemic on healthy lifestyle behaviors and perceived mental and physical health of people living with non-communicable diseases: an international cross-sectional survey. Int J Environ Res Public Health. 2022;19(13):8023. [Crossref] [PubMed] [PMC]
- Mahmood MM, Rehman J, Arif B, Rehman Z, Aasim M, Saeed MT. Knowledge, attitudes and practices of patients with chronic illnesses during the COVID-19 pandemic: a cross-sectional survey from Pakistan. Chronic Illn. 2022;18(3):608-19. [Crossref] [PubMed] [PMC]
.: Process List